Duygu Erdoğan / İSTANBUL – Türkiye kuru baklagil üretiminde son iki yıldır yine bir artış trendine girmesine karşın 35 yıllık süreçte baklagil ekili alanlar yüzde 35 azaldı. Yanı sıra bakliyat tüketiminde de tehlike çanları çalıyor. Dünyada 10 Şubat Dünya Bakliyat Günü hasebiyle 2016’da ekim alanları artırılan ve ‘geleceğin gıdası’ olarak ele alınan bakliyatta Türkiye’nin kişi başı 20 kiloya yaklaşan tüketimi 13.7 kiloya kadar düştü. Üretici birlikleri temel besin olarak bakliyatın market fiyatlarına dikkat çekerken, bir tavan fiyat önerisi yapıyor; endüstriciler ise her bakliyat kümesinde pek çok çeşit ve kalite kümesi olduğunu; fiyat artışlarının temelinde artan girdi maliyetlerinin bulunduğuna vurgu yapıyor. Tarım ve Orman Bakanlığı ise eylül ayında duyurduğu yeni bitkisel ekim planlaması ve destekleme modelinde bakliyatın stratejik eser kapsamına alınarak üretiminde artışın teşvik edileceği görülmüştü.
1.3 milyon ton üretim
Türkiye’de baklagil üretim ve tüketimi nohut, kuru fasulye ve mercimek yüklü olarak tercih ediliyor. 2021/2022 döneminde üretim alanı 9.1 milyon dekar üzerine çıkarken, 2023 yılında ekili alan 8.8 milyon dekarın altına indi. Buna karşılık üretim, ünite alandan alınan randımanın artmasıyla 2 yıldır 1 milyon 300 bin tonun üzerinde seyrediyor. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) bilgilerine nazaran, kuru bakliyatta üretimin tüketime yeterlilik derecesi toplam olarak yüzde 90’ın üzerinde. Nohutta yüzde 116, kuru fasulyede yüzde 96 yeterlilik bulunurken bu oran kırmızı mercimekte yüzde 85’, yeşil mercimekte ise yüzde 60’a düşüyor.
Kurak iklime karşı tercih ediliyor
Kıraç ve kurak alanlarda da üretimi yapılabildiği için nohut ekimi tercih ediliyor. Nohut ekili alanlarda son 5 yıldır azalma görülse de randıman artıyor. Gaziantep Araban Ziraat Odası Başkanı Hasan Altun, son yıllarda ekim periyodu akabinde azalan yağışlarla bitkideki yeşerme gecikmesinin randıman artışını tehdit ettiğini söyledi.
Özellikle yüksek iş gücü isteyen ve hassas bir eser olan kuru fasulyede 2018’de kritik bir ekim alanı düşüşü olsa da destekleme siyasetleriyle artış geldi.
Tavan fiyat uygulanabilir mi?
10 Şubat Dünya Bakliyat Günü vesilesiyle bir açıklama yayınlayan Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) Lideri Şemsi Bayraktar, bakliyatın temel besin eseri olarak marketlerde tavan fiyat uygulaması ile satılması gerektiğine dikkat çekti. Bayraktar, “Baklagillerde üretici ile tüketici ortasındaki makasın çok açık olduğu görülüyor. Üreticide 23 lira olan kırmızı mercimek markette 60 liraya, 31 buçuk lira olan nohut 89 liraya, 33 lira olan kuru fasulye 98 liraya, 29 lira olan yeşil mercimek 72 liraya satılıyor” dedi.
Konuyla ilgili konuşan Reis Gıda Yönetim Kurulu Lideri Mehmet Reis, baklagillerde fiyat artışlarının yüzde 41.7 olan besin enflasyonunun çok altında olduğuna vurgu yaparken, fiyatı düşürecek temel siyasetlere odaklanılması gerektiğini lisana getirdi. Reis, “Tarla fiyatı derken tarlada şimdi kabuklu işlenmemiş eser fiyatıyla market raf fiyatını karşılaştırıyorlar. Örneğin tarlada kabuklu mercimekten 800 grama yakın mercimek çıkar. Bu temelde aldatıcı bir bilgidir. Yalnızca bir fasulyenin, nohutun farklı çeşitleri ve kaliteleri vardır. Bu türlü bir durumda tavan fiyat uygulamasından kelam edilemez. Fiyatı artıran temel etkenler; üreticinin yüksek girdi maliyetleri ve besin arzı düşüklüğüdür. Enflasyonla uğraşa büyük oranda takviye veren bir alan olarak randımanın artırılması ve girdi maliyetlerini düşürmeye yönelik siyasetler geliştirmeliyiz” diye konuştu.
Çeşit azalıyor
Dünyada baklagiller açlıkla gayret ve protein tüketiminin artırılması üzere esas nedenlerle üretim ve tüketimde tercih ediliyor. Türkiye’de ayrıyeten farklı çeşitlere olan taleple börülce, soya fasulyesi üzere tiplerde de artış var. Fakat üreticinin mevcut maliyetlerle yeni eser denemek istememesi nedeniyle son iki yıldır baklagil çeşitlerinin tercihi de azalıyor.
‘Üretici dayanağı yetersiz’
Son iki yıldır artan talep ve fiyat nedeniyle kırmızı ve yeşil mercimekte üretim artış var. Ancak buna karşılık son 10 yılda en fazla ekim alanı azalışı da mercimek kümesinde görülüyor.
Kırmızı mercimekte üretim alanlarının yüzde 90’ı Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde bulunuyor. Yeşil mercimekte ise en önemli üretici, yüzde 40’ın üzerinde hissesi olan Yozgat oluyor.
İthalatın ağır olarak gündeme geldiği mercimekte Türkiye kırmızı mercimek ithalatı son beş yılda 2 kat arttı. İthalatın çok büyük bir kısmı Kanada’dan yapılıyor. Yeşil mercimekte ise ithalat yüzde 42 arttı. En fazla ithalat Kanada’dan yapılıyor.
Diyarbakır Yenişehir Ziraat Odası Başkanı Süleyman İskenderoğlu, çiftçilerin mercimek ekimini tercih etmemesini şöyle açıklıyor:
“Örneğin buğdayda takviye primi son yıllarda süratli arttı. Ayrıyeten üretici açısından buğday, arpa daha risksiz eserler. Üretim maliyeti bu kadar artarken çiftçiler mercimek, nohut ekmek yerine buğday grup yılı geçirmeyi tercih ediyor. Baklagilde üretim desteklemeleri yetersiz bulunuyor.”