Safa Monopolü – Atatürk, Büyük Taarruz ve 30 Ağustos’ta kazanılan “Başkomutanlık Meydan Muharebesi”ni, 1932-1933 yıllarında ABD’nin Ankara Büyükelçisi General Charles H. Sherrill’e kroki çizerek anlatmıştı. Ankara’da 20 Mayıs 1932’de itimat mektubunu sunarak misyona başlayan ABD Büyükelçisi General Sherrill, 29 Mart 1933’te veda ziyaretinde bulunuşuna kadar Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal ile yaptığı görüşmeleri, 1934 yılında “Mustafa Kemal-İnsan, Yapıtı, Ülkesi” isimli bir kitapta toplar. Sherrill, bu kitabında, görüşmeleri sırasında Atatürk’ün “bizzat çizdiğini» belirttiği “kroki”lere de yer verir.
Prof. Dr. Hikmet Özdemir, Sherill’in kitabıyla ilgili incelemesinde, bu krokilerin, “Türk askerî tarihçiliği açısından çok değerli birer evrak olmanın ötesinde; Türk İstiklal Harbi’nin öğretiminde kelam konusu muharebelerin anlatımı gayretlerinde Başkomutan’ın kendi kaleminden mükemmel bir katkı” olduğuna işaret ediyor. General Sherrill, kitabında, Mustafa Kemal’in, “Türklerin hürriyeti ve Türkiye’nin yabancı düşmanlardan temizlenmesi için yaptığı yorucu çalışmasının hiçbir periyodunda, uzun Sakarya savaşı ile daha kısa süren Dumlupınar savaşı başlangıcı ortasındaki 11 aylık devredeki (1921 Eylülünden 1922 Ağustosu arası) kadar yorulmadığını ve gayret göstermediğini” kaydediyor.
Yorucu on bir ay
Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal, Sherrill ile sohbetinde, bu yorucu on bir ayın öyküsünü anlatmaya, “Evvela, benim Ankara’da Büyük Millet Meclisi ile olan bağlantılarımı gözden geçirelim.” diyerek başlar. Sherill, bu hususa ait özetle şunları aktarıyor: “Bizzat anlattığına nazaran, Sakarya savaşından evvel, Meclis’in kendisine verdiği Başkumandanlık yetkisi, muhakkak bir müddet içindi ve bu da sona ermişti. Çabucak bütün Meclis, bütün millet, Yunanları Anadolu’dan atacak ve Sakarya’dan çok daha ezici bir darbenin çabucak indirilmesini istiyordu. Mustafa Kemal ise bu türlü bir darbe için çok büyük ve etraflı bir hazırlığın gereğini biliyordu. Lakin Ankara’da siyasetçiler sabırsızlanıyorlardı. Meclis’e giderek konuştu. Başkumandanlık konusunda altı aylık hududun kaldırılmasında ve devamlılığında ısrar etti. Meclis, Mustafa Kemal’in talebini kaideli kabul etmişti… Süresiz Başkumandanlık yetkisi karşılığında Meclis’in istediği Yunanlara karşı çabucak taarruzdu. Gazi’nin bunlara karşı verdiği karşılık kısaca ‘henüz vakit gelmemiştir, büyük ölçüde hazırlığa gereksinimimiz var’ olmuştu.
Bu mühlet içinde cephede de boş durulmuyordu. Kuzeyde Eskişehir’e, güneyde Afyonkarahisar’a kadar uzanan 120 kilometrelik Yunan sınırı mütemadiyen destek edilmişti… Ankara’ya yakınlığı sebebiyle Eskişehir, Yunanlar istikametinden Afyonkarahisar’dan daha değerliydi ve Yunanların ana kuvvetleri Eskişehir’deydi. Fakat, karşılarında da Türklerin ana kuvvetleri yer almıştı. Ama Mustafa Kemal, Afyonkarahisar’ın büyük stratejik değere sahip olduğuna inanıyordu. Zira burası, 300 kilometre aşağıda, İzmir demir yolunun kavşak noktasıydı ve Yunan kuvvetlerinin materyal ve erzak ikmali bu yoldan yapılıyordu. Bu yüzden Yunanlar burasını yalnız üç sıra dikenli telle çevirmemişler, her türlü tahkimatı yapmışlardı. Bu istihkâmları gezen İngiliz askerî istihkâmı ve mühendisleri, buranın alınmasının mümkün olamayacağını söylemişlerdi.”
General Sherrill, değerlendirmelerine şöyle devam ediyor: “Savaşın tekrar başlamak üzere olduğu bugünlerde, her iki tarafın kuvvetlerinin mevcudu, karşılıklı olarak yapılan hazırlıkların büyüklüğünü göstermekteydi. O vakit, Yunanların 130 bin piyadesi, 1300 süvarisi ve 348 topu vardı. Türklerin ise 98 bin 670 piyadesi, 5 bin 286 süvarisi ve 323 topu bulunuyordu. Bu sayıların karşılaştırılmasıyla ortaya çıkacak durum şuydu: Her iki tarafın top sayısı istikrarlıydı. Türklerin süvari ve Yunanların ise piyade mevcutları fazlaydı. Fakat, Türklerin piyade bakımından zayıflık derecesi, Sakarya’da olduğu üzere büyük değildi.”
Mustafa Kemal üzere büyük bir taktikçinin, aylar süren hazırlıkları gizlemek için elden gelen bütün çabayı gösterdiğini anlatan Sherrill, bu sırada, Fethi (Okyar) Bey’in Londra’da İngiltere Başbakanı Lloyd Georges’u, Yunanların kan dökülmeden Anadolu’yu terk etmeleri konusunda ikna etmek için çalıştığını ve Mustafa Kemal’in de nitekim bunu istediğini belirtiyor.
Atatürk’ün taktik krokisi
Büyükelçi Sherrill, Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal’in, Başkomutanlık Meydan Muharebesi’ni anlatırken çizdiği krokiyle birlikte, savaş taktiğini kitabında şöyle açıklıyor: “Mustafa Kemal, tekrar bütün savaş ilminin esaslarını ve metinlerini bir yana itmişti. Görüşmelerimiz sırasında, bana bu olayı anlatırken çizdiği krokiye bakılınca, baskın biçimi bütün açıklığıyla görülecektir: Kuzeye yanlışsız uzanan mavi çizgiler, Yunanların Afyonkarahisar’ından (Krokide Af. diye gösteriliyor) geriye, Eskişehir’e (krokide Esk.) yanlışsız çekildiklerini gösteriyor. Şuna da dikkat edininiz ki, taarruzdan çabucak sonra ve Yunanların ricatı üzerine, Türk çizgileri da sola, güney batıya gerçek keskin bir dönüş yapmaktadır. Ve bunun üzerine kuzeye yanlışsız kaçmakta olan Yunanlar, ansızın batıya dönmektedirler. Bu durum gösteriyor ki, Yunanlar, kendilerini takip eden Türk kuvvetleriyle teması kaybedince ‘bunlara ne oldu?’ diye paniğe kapılmışlardır. Kendilerini takip eden Türk kuvvetlerinin peşlerini bırakarak güneybatıya yanlışsız ilerlediklerini ve böylelikle Yunan kuvvetlerinin İzmir’le irtibatlarını kesmekte olduklarını çok geç anlamışlardı! Başka taraftan Türk süvarileri düşmanın sağ cenah gerisine hakikat ilerlemiş ve Yunan Genel Karargâhı ile Eskişehir-Afyon mıntıkasındaki birliklerinin her türlü ilişkisini kesmişti. … Bu çevirme hareketi, birebir vakitte Yunanların üstüne düşmek suretiyle başarılı olmuş ve kurulmuş tuzak kapanmıştı! Dağınık Yunan birlikleri, geçtikleri köyleri, tarlaları ve meyve bahçelerini ateşe vererek İzmir’e yanlışsız kaçıyorlardı.
Büyükelçi Sherrill’in değerlendirmesi şöyleydi: “Bu büyük savaşta, hiçbir Yunan birliğinin tam ve zedelenmemiş olarak Yunanistan’a varamadığını söylemek, düşmanın bu yenilgisinin yükünü ortaya koyacaktır. Yunan askerleri darmadağınık bir hâlde İzmir’e koşuyor ve orada vatanlarına dönmek üzere gemilere atlıyorlardı.”
Dumlupınar muharebesi
Türk ordusu (kırmızı renk), üç Yunan tümenini Afyon-Karahisar’da ezdikten sonra, Yunanların, İzmir’e yanlışsız kaçmalarını engellemek için istikamet değiştiriyor.
Bütün muharebe boyunca, Yunan çizgileri Eskişehir’e kadar uzanıyorlardı, lakin Mustafa Kemal yalnızca savunmanın zayıf noktasına saldırır: Afyon-Karahisar çatalı, İzmir’den uzanan yardım sınırının birleştiği nokta.
Başkomutan Mustafa Kemal ve kurmay takım daima olarak toplantılar yaparak işgal kuvvetlerinin Anadolu topraklarından nasıl atılacağı üzerinde fikir geliştiriyordu.