Boşanma, ayrılık, hastalık, ölüm gibi yaşam olayları kayıp türleri arasında yer almaktadır. Kayıp dendiğinde ilk akla gelen ölüm, kişinin uyum göstermekte zorlandığı, zorlayıcı ve yıkıcı somut kayıplardan biridir.
İnsan, yaşamı boyunca kontrol edebildiği eğitim, iş, evlilik, çocuk sahibi olma gibi birçok yaşam olayını deneyimler. Bir yandan da insanın kontrolü dışında gelişen ölüm, olması kaçınılmaz bir gerçektir. İnsanı derinden etkileyen yaşam olaylarından biri olan sevilen bir kişinin kaybı ve beraberinde gelen yas süreci oldukça zor bir dönemdir. Birey yaşamına devam ederken sürekliliğin kırıldığı bir olayla karşı karşıya kalır.
Yas sürecinde verilen tepkiler anormal duruma karşı gösterilen normal tepkilerdir. Kayıp sonrası yaşanan psikolojik, fiziksel, bilişsel ve davranışsal tepkiler evrenseldir. Yaşanan bu anormal duruma karşı, beklenen normal yas tepkileri gösterilmediğinde kişi için sorunlar ortaya çıkmaya başlar. Bu tepkilerin evrenselliğinin yanı sıra yas süreci kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Bu farklılığın kaynağında yaşam tecrübeleri, kaybedilen kişi ile olan ilişki, kültürel özellikler ve bireyin şimdiki yaşamı gibi faktörler yer almaktadır.
Yapılan çalışmalara göre normal yas süreci beş evrede değerlendirilmektedir:
-
İnkâr ve Şok: Kişi kaybını öğrendiği anda bunu kabul etmesi onun için zordur. Bu evrede kişi yaşadığı kaybı inkâr eder. ‘‘Bu benim başıma gelmiş olamaz.’’ düşüncesi aklına gelebilir.
-
Öfke: Bu evredeki kişi ‘‘Neden ben?’’, ‘‘Bu neden benim başıma geldi?’’ sorularını kendine sorabilir ve öfke açığa çıkabilir.
-
Pazarlık: Kişi ‘‘Bundan sonra başıma iyi şeyler gelmeli.’’ diyerek pazarlık yapmaya başlayabilir. Adalet duygusunun sarsıldığını hissederek adaleti yeniden inşa etmek ister. Bu evreye ‘‘Böyle olursa şunu yapacağım.’’, ‘‘İyiye gitmek için bir şans daha olabilir mi?’’ gibi düşünceler eşlik eder.
-
Depresyon: Kişi içinde bulunduğu durumun tüm çabalarına rağmen değişmediğini fark ettiğinde çökkün ruh hali yaşayabilir. İçe kapanıklık, mutsuzluk, daha önce yapılan aktivitelerden zevk almama gibi eğilimler görülür.
-
Kabullenme: Kişi bu evrede kaybıyla yüzleşmeye ve yaşamını yeniden organize etmeye başlar. Olanları kabul ederek kaybıyla başa çıkmak için çaba sarf eder.
Yukarıda bahsedilen normal yas sürecine ait beş evreyi yaşamak oldukça normaldir. Eğer birey bu evreleri tamamlayamıyorsa, günlük rutinlerine dönmede zorlanıyorsa profesyonel destek almalıdır.