1993 yılından başımda kalan bir müzik var.
“Foule Sentimental”
Alain Souchon’un söylediği kusursuz bir müziktir ve geçen yıl bu müziğin 30’ncu yılı kutlanmış, birçok yazı yayınlanmıştı.
“Duygusal kalabalık” manasına gelen müzik, beni yalnızca müziği ile değil, sosyolojik manası ile de çok etkilemişti.
Çünkü “Kalabalık” ve “Kitle” sözleri, sosyoloji eğitimim boyunca beni daima yakından ilgilendirdi.
İşte o nedenle evvelki gün Türk Lisan Kurumu’nun internet sitesinde “Kalabalık yalnızlar” kavramını görünce şaşırdım.
Hatta çok şaşırdım.
Nedenini anlatayım.
BİR MİLYON TÜRK VATANDAŞI
BU KAVRAMI NASIL BULMUŞ
Haberi Lisan Kurumu’nun sitesinden aktarıyorum:
“Türk Dil Kurumu, 1 milyon kişinin katıldığı anket sonrası yılın sözünün ‘kalabalık yalnızlık’ olarak seçildiğini açıkladı. “
Ankara Üniversitesi İrtibat Araştırmaları ve Uygulama Merkezi (İLAUM) işbirliğiyle alanında uzman isimlerden oluşan bir heyet, yedi söz ve kavram belirlemiş.
Bunlar, TDK’nın internet sitesinde halk oylamasına sunulmuş.
Oylamaya kıymet bulunan öbür 6 söz şunlarmış: ‘Merhamet’ , ‘yabancılaşma’, ‘algoritma’, ‘yozlaşma’, ‘yapay zekâ’ ve ‘dijital yorgunluk..’
BU 6 SÖZDEN BU KAVRAM
NASIL ÇIKMIŞ ANLAMADIM
Hepsi de sofistike sözler.
Ancak bundan sonraki metodolojiyi tam anlamadım.
Değerlendirme heyetinin açıklaması pek net değil.
Kurul, 2024 yılında insanların kalabalıklar içinde bile kendilerini yalnız hissettiklerini gösteren araştırmaların sayısında artış olduğunu belirtiyor.
“Kurul, birbirlerinin zıddı üzere duran, teklik tabir eden ‘yalnızlık’ ile çokluk tabir eden ‘kalabalık’ sözünün dijital teknolojilerin kullanımının artmasıyla artık daha fazla tıpkı anda var olduğunu yorumunu yaptı” deniyor.
KALABALIK AİLEMİZLE BİR MASA
ETRAFINDA OTURSAK DA YALNIZIZ
Açıklamada “Bireyin etrafında insan sayısının fazla olması, kendisinin yalnızlık hissetmediği manasına gelmemektedir. Tıpkı mesken içinde aile bireylerinin olması, tıpkı yemek masasında yalnız hissetmeyi engellememektedir” dendi.
Anlamadığım şuydu:
Kurul, bu araştırmalardan sonra “Kalabalık yalnızlar” kavramını kendisi mi bulmuştu?
Yoksa oy kullanan 1 milyon şahıstan gelen bir kavram mıydı?
OXFORD SÖZLÜĞÜ 170
YILLIK BİR KAVRAMI SEÇMİŞ
Her yıl dünyanın dört bir yanında yapılan anketlerle yılın ruhunu yansıtan sözler belirleniyor.
Bu kelimelerin seçimi kültürel ve toplumsal trendlerin bir aynası olarak görülüyor.
Mesela ünlü Oxford Sözlüğü bu yılın kavramı olarak “Beyin çürümesini” seçmiş.
“Brain rot” 170 yıllık bir kavram ve galiba birinci kez tan yerine 21’inci yüzyılda oturdu.
Anlamı da şu: “Özellikle kıymetsiz yahut zorlayıcı olmadığı düşünülen gereçlerin çok tüketiminin bir sonucu olarak görülen, bir kişinin zihinsel ya da entelektüel durumunun bozulması.”
Cambridge Sözlüğü’nün seçtiği söz ise “manifest” olmuş.
Cambridge Sözlüğü Yayın Müdürü Wendalyn Nichols’un açıklamasına nazaran, “manifest” sözünün, 2024 yılında sözlükte 130 binden fazla kere arandığını ve tüm toplumsal medya platformlarında kullanımının kıymetli ölçüde artmış.
Açıklamada belirtilmemiş lakin Manifest sözcüğünün neden arandığının varsayım edebiliyorum.
Çünkü Netflix’de çok konuşulan bir dizinin ismiydi.
YALNIZ KALABALIK 75 YIL ÖNCE
İLK KERE NEREDE KULLANILDI
Ancak “Kalabalık yalnızlar” bu üçü ortasında beni en çok şaşırtan kavram oldu.
Çünkü bu üç kavram ortasında en sofistike olanı “Kalabalık yalnızlar…”
Aslında bu kavram da çok eski.
Altı gün sonra yıl 75’inci yılını kutlayacak.
Dünya bu kavramla birinci kez 1950 yılında tanıştı.
Amerikalı bir bilim beşerinin kitabının ismiydi.
Ancak kavram bugün Türk halkının bulduğunun tersindeydi.
Yani “Kalabalık yalnızlar” değil, “Yalnız kalabalıktı…”
ASLINDA KİTABIN İSMİNİ MÜELLİF
DEĞİL YAYINCI KOYMUŞTU
David Riesman isimli bir akademisyenin iki arkadaşı ile birlikte Yale Üniversitesi fonlarıyla yaptığı büyük bir araştırmanın sonuçlarını anlatan kitabın ismiydi.
İngilizce ismi şöyleydi: “The Lonely Crowd…“
Kitabın ismini birinci kez 1965’de SBF Basın Yayın Yüksek Okulun’da okurken duymuştum.
1970’de ise Paris’te doktora eğitimime başladığımda en temel kitaplardan biri olarak karşıma çıktı.
Bu kavramı Türkiye’de birinci kez ben 1985’de çıkan “Kitlelerin Çözülüşü” isimli kitabımda kullandım.
Karamın kıssası de çok farklı.
Aslında David Riesman ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada kendilerinin bulduğu bir kavram değil bu.
Zaten araştırmada da geçmiyor.
Kavramı bu araştırmanın kitabını yayınlayan yayınevi buldu.
David Riesman bu kavramın kitabın ismi olmasını da istememişti.
Yayınevi ısrar etti ve kitabın ismi bu oldu.
Bu başlığın, araştırmanın kazandığı çok yaygın popülaritede büyük hissesi vardı.
KİTE İRTİBAT ARAÇLARI
KARŞISINDAKİ YALNIZ İNSAN
Riesman çeşitli çağlarda çeşitli topluluklara ilişkin insanın tecrübeleri sonucu karakterinin nasıl geliştiğini inceliyordu.
İnsanoğlunu birinci basamakta davranış kalıplarını gelenekler sayesinde öğrenir.
Daha sonra Islahat ve Rönesans devrinde ise artık gelenekler bireyin öğrenme gereksinimine yanıt vermez.
Onun yerini aile, din ve eğitim alır.
Son kademede artık kitle irtibat araçları insanın karakterinin belirlenmesinde değerli rol oynamaya başlar.
Dıştan yönlendirmeli bir insandır bu artık.
Birey kitle bağlantı araçları karşısında yalnızdır.
RIESMAN TOPLUMSAL PAYLAŞIM
DEVRİMİNİ GÖRMEDEN ÖLDÜ
Riesman 2002 yılında öldü.
Dijital ihtilalin başladığına şahit oldu lakin göremediği bir şey vardı.
Sosyal medya…
Onun vefatından sonra yaşadığımız 20 yılda ortaya toplumsal medya üzere bir kavram ve olgu çıktı.
Bu periyodun yalnızlığı, kitle irtibat çağının yalnızlığından çok farklı.
ARTIK YALNIZ KALABALIK DEĞİL
KALABALIK YALNIZLAR VAR
Yayınevinin sorumluları haklıydı.
Kendisi farkında olmasa da Riesman’ın anlattığı şey tam manasıyla bir “Yalnız kalabalıktı…”
Kitle bağlantı araçlarının yaydığı birebir bildiri karşısında tek başına kalmış bireylerin oluşturduğu bir kalabalıktı bu.
Oysa bugünün kalabalığı ve yalnızlığı farklı bir şey…
Artık milyonlarca farklı ve şahsileştirilmiş iletinin gayesi olan beşerler vardır.
Algoritmaların çizdiği bir hayat alanında yaşamaktadır artık bu birey
Türk lisan kurumunun beni şaşırtacak formda bulduğu kavram bu bakımdan çok yerinde.
Artık karşımızda bir yalnız kalabalık değil, kalabalık yalnızlar var.
O MÜZİK YAZILIRKEN DİJİTAL
DEVRİM YENİ BAŞLIYORDU
Alain Souchon “Foule Sentimental” şarkını yazarken dijital ihtilal şimdi hayatın içine çok fazla girmemişti.
Ortada akıllı telefon yoktu.
Ama müzisyenin hudut uçları o an “Yeni bir kalabalığın” ortaya çıktığını ve bu kalabalığın artık duygusal bir insan üzere davrandığını anlatıyordu müziğinde.
Kalabalık yalnızlar Yalnız kalabalıklardan daha duygusaldır.
Ama bunu güzel bir şey üzere görmek mümkün mü?
Duygusallık ile reaksiyonlu bir kitlesellik ortasındaki hudut çok ince ve meçhuldür.
21’nci Yüzyılın tahminen de bizi şoke eden trajedisi de işte tam bu noktada başlıyor.
POPÜLİST ÖNDERLERİN ÇOK SEVDİĞİ
KÜÇÜK ADAMLAR BU KALABALIĞIN İÇİNDE
Bugün popülizm dediğimiz ve demokrasilerin köküne kibrit suyu eken gelişmeler gücünü işte bu kalabalık yalnızların duygusallığından alıyor.
Çünkü o yalnızlık, “Küçük ve sıradan adamın” içindeki ezikliği, hayali bir seçkine karşı düşmanlığa dönüştüren simyacıya dönüşüyor.
Kendini “Yalnız kalabalığın” hüzünlü küçük insanından çok daha güçlü hisseden “Büyük insan” vardır artık.
Yirminci Yüzyılda, o simyacı “ Dinle küçük adam” diye yalnız kalabalığın ezik beşerlerine koruyan diktatörlerdi.
Bugünün simyacısı ise “Dinle büyük adam” diye konuşan ve başarısızlığı, ezilmişliği, tutunamamışlığı büyük bir vasatlar isyanına çeviren popülist başkan oluyor.
Kalabalık yalnızlar bu duygusallıkları ile 21’inci yüzyılda demokrasileri ezip geçen daha istilacı bir güce dönüşüyor.
CEHENNEMİN YOLUNU UYGUN NİYET
TAŞLARI İLE ÖREN KALABALIK YALNIZLAR
Önceki gün Türk Lisanının bu yıl için bulduğu kavramı okurken işte bu nedenle çok şaşırdım.
Sanki görünmez bir akıl, David Riesman’ın kitabının kapağına tesadüfen girmiş olan bu kavramı harika bir simyacılıkla bugünün realitesine çeviri etmişti.
Biraz sofistike, sıkıcı ve teorik üzere görünüyorsa da, Foule Sentimentale müziğini dinlerken okuduğunuzda çok ilgi cazip bir husus haline dönüşüyor.
Kalabalık yalnızlar…
KALABALIK YALNIZ ACINACAK BİRİ DEĞİL, ELİNDE
THOR BALTASI OLAN BİR MARVEL KAHRAMANIDIR
İlk bakışta beşere acıma duygusu veren hüzünlü bir insanlık halini anlatıyor üzere geliyor.
Ama o insan yalnız kalabalığın insanından çok daha güçlü, egosu çok daya büyümüş bir varlık artık.
Elindeki X’i, Thor’un devasa çekicine dönüştürebilen bir gücü olduğuna inanıyor.
Sosyal medya gücü onu bir Marvel kahramanı halene getirmiştir.
O yüzden 20’nci yüzyılın yalnız kalabalığında kaybolmuş insanı ne kadar zavallı ve acınacak durumda ise, 21’nci Yüzyılın kalabalık yalnızı kendini bir muhteşem güç kahramanı olarak hisseder.
O nedenle daha tehlikelidir.
Yine o nedenle, kalabalık yalnızlar, giderek zayıflayan demokrasilerin düzgün niyetli mezar kazıcılarıdır.
Ne yazık ki, toplumlarda cehennemin yolunu güzel niyet taşları ile ören bu yalnızlar, yaptıkları şeyin zerre kadar farkında değillerdir…
DAVİD RIESMAN’IN
TRAJİK KEHANETİ
David Riesman insanoğlunun işte bu metamorfozunu daha 1950’li yıllardaki trajik kehaneti ile şöyle anlatıyordu: “İnsanlar eşit yaratılır. Lakin birbirlerine benzemeye çalıştıkça toplumsal özgürlüğünü ve ferdî özerkliğini kaybeder…”
Kalabalık içindeki yalnız insanın trajedisi işte budur.
Birbirine benzemek…
Popülist önderlerin en sevdiği insan…
Tek adamlık kudretini yaratan duvarın birbirinin birebir tuğlalarından biri…