Aylin Yazan | BBC Türkçe
Depremlerde enkazdan kurtarılan yaralılar için böbrek sıhhati hayati kıymette. Göçük altında ezilme ile oluşan yaralanmalar (ezilme sendromu) ve susuz kalmak, böbreklerde bazen kalıcı olan hasarlara, hatta vefata neden olabiliyor.
6 Şubat’taki Kahramanmaraş merkezli sarsıntıların akabinde, ezilme sendromlu olarak hastaneye kaldırılan yaklaşık 1500 yaralı olduğu varsayım ediliyor. Türk Nefroloji (böbrek sıhhati ve hastalıkları ile ilgilenen bilim dalı) Derneği Renal Afet Kümesi Lideri Prof. Dr. Serhan Tuğlular bunlardan yaklaşık 800’ünün diyaliz tedavisine gereksinim duyduğunu, birçoklarının da taburcu edildiğini söylüyor.
Türk Nefroloji Derneği’ne nazaran, 1999 Marmara Depremi’nden alınan derslerle son zelzelelerde böbrek sıhhati konusunda süratle organize olundu ve muhtaçlıklar giderildi. Öte yandan sarsıntı bölgesinde daima diyaliz tedavisi gören hastaların da başka vilayetlere sevki gerçekleştirildi.
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca da 18 Şubat’ta yaptığı açıklamada ” Diyaliz kapasitemiz hastamızın muhtaçlığına yanıt verecek düzeydedir” demişti.
Depremle böbrek sıhhatinin ilgisini, Türkiye’nin sarsıntı sonrası ezilme sendromlu yaralılara ve mevcut diyaliz hastalarına yönelik nasıl bir imtihan verdiğini Türk Nefroloji Derneği Renal Afet Kümesi Lideri Prof. Dr. Serhan Tuğlular ile konuştuk.
Depremle böbrek sıhhatinin nasıl bir teması var?
Dr. Serhan Tuğlular: Sarsıntılarla böbrek hastalıkları ortasında kıymetli bir bağ var. Sarsıntıda şahıslar göçük altında kalırlarsa ve bilhassa bir uzuvları ezilirse, bu ezilen kas dokusundan, hücrelerin yıkılmasıyla açığa çıkan birtakım unsurlar oluyor. Bu hususlardan biri potasyum, öbürü de miyoglobin (kas dokusunda bulunan bir protein).
Potasyum kalbi ani halde durdurarak mevte neden olabiliyor. Miyoglobin dediğimiz husus de dolanıma karışıyor, böbreklerden geçerken orayı tıkıyor ve akut böbrek yetmezliğine neden oluyor.
Depremlerde ölümlerin yüzde 80’i ani ölümdür, yani çok büyük bir yaralanma olur ve çabucak o anda kişi kaybediliyor.
Ama ani ölümlerden sonra en kıymetli mevt nedeni bu ezilme sendromuna bağlı akut böbrek yetmezliği nedeniyle olan ölmedir.
Bu da iki halde olabilir. Birincisi “kurtuluş ölümü”. Çok dramatik bir durumdur. Göçükten kurtarılan kişi gülümser, herkes alkışlar ve o sırada ya da çabucak ambulansa biner binmez kişi kaybedilir. Bunun nedeni kana birden çok potasyum çıkışıdır.
Kişi hastaneye ulaşabildiyse de, ezilme sendromlu gelişenlerin yüzde 80’inde önemli bir akut böbrek yetmezliği gelişir ve bu hastalara diyaliz yapmak gerekir. Bunun uygun tarafı şu; bu düzelir. Bu hastalara en fazla iki hafta üzere bir müddet diyaliz dayanağı verildiğinde, bu bireylerin böbrekleri yavaş yavaş fonksiyonlarını yine toparlar ve sağlıklı bireyler olarak ömürlerini sürdürürler. Onun için bu bireylere, o vakit aralığında, diyaliz takviyesinin verilmesi son derece kıymetlidir. Küçük bir kısmı ise kronik diyaliz hastası olabilir lakin sonuçta hayatı kurtulmuş olur.
Depremlerde yaralıların ne kadarında ezilme sendromu görülüyor?
Dr. Serhan Tuğlular: Sarsıntılarda yaralıların yaklaşık yüzde 2-3’ünde ezilme sendromu gelişiyor. Bu son sarsıntılarda bundan biraz daha az oldu gibi… muhtemelen tahminen kurtarılamadıkları için. Onu bilgiler açığa çıkınca, vakit bize daha net gösterecek.
Hastalara nerede müdahale edildi?
Dr. Serhan Tuğlular: Bu sarsıntıda Antakya’da çok büyük bir hasar olduğu için, böbrek tedavisi gereken depremzedeler birinci günlerde gemilerle Mersin’e gönderildiler; sonraki günlerde uçak ve helikopterlerle öteki kentlere gönderilenler de oldu.
Neticede bu zelzelelerde 1500’den fazla ezilme sendromlu hasta izlendi. Bunlardan en az 800 adedine diyaliz gerekti. Buruk bir memnunluk tahminen lakin bu hastaların birçoğu da taburcu oldu. Diyaliz ihtiyaçları de yok, akut böbrek hasarı da olmadı. En azından böbrek yetmezliğinden hastaları kaybetmemiş olduk.
Türkiye‘deki böbrek sıhhati topluluğu, 99 sarsıntısından neler öğrendi?
Dr. Serhan Tuğlular: 99 Marmara zelzelesinde ezilme sendromlu çok hasta izledik ve bu bahiste ister istemez önemli bir tecrübe kazandık. Birinci sefer o zelzeleyle birlikte Türk Nefroloji Derneği çatısı altında bir Renal (böbreklerle ilgili) Afet Gücü kuruldu.
Depremler kitlesel bir felaket olduğu için, bizim de “böbrek felaketi” olarak tanımladığımız bir durum oluşuyor. Diyaliz kapasitemizi bunu öngörerek planlamamız ve buna nazaran makine ve insan gücü tertibi yapmamız gerekiyor. Hatta bunun birkaç adım öncesinde, arama kurtarma takımlarının birinci müdahale hakkında güzel ve daima bir eğitimden geçirilmesi gerekiyor.
Öte yandan 99 zelzelesinden sonra ezilme sendromu tedavisi, tüm Türkiye’deki tıp fakültesi müfredatlarına başka bir ders olarak eklendi. Sıhhat Bakanlığı ile uyum halinde arama kurtarma takımları ve bu stil afetlerde misyon yapan tüm gruplara bunların eğitimleri verildi.
Marmara sarsıntısından çıkardığımız derslerden biri de evvelce büyük ölçüde materyal depolamasının bir işe yaramadığı, zira bunların kullanım müddetleri doluyor. Bunların zelzele olduktan sonra süratle toparlanabileceği bir tertip kurulmuş olması gerekiyor.
Bir diğer ders de irtibat ağının kurulmuş olması. Artık teknoloji sayesinde irtibat 99’a kıyasla çok daha kolay. Sarsıntı olduğu an çabucak bölgedeki koordinatör arkadaşlarımızla bağlantıya geçiyoruz. O arkadaşlarımız vasıtasıyla hastalarla ilgilenen sıhhat çalışanlarına ulaşıyoruz. Sıhhat Bakanlığı ile uyum halinde hem moral takviye veriyoruz, hem de gereksinimlerini anlıyoruz.
Deprem bölgesinde olağanda diyaliz alan hastalara ne oldu?
Dr. Serhan Tuğlular: Afet durumlarında, kamu hastanelerinde diyalize giren kronik hastaları öbür merkezlere yönlendirmemiz ve hastanelerdeki diyaliz kapasitesini bu akut hastalara açmamız gerekiyor. Bu mevzudaki tertibi da, Marmara sarsıntısından sonra öğrendiğimiz dersler sayesinde, sıkı bir irtibatla sağladık. Lakin ne yazık ki Antakya’da bu hastaları göndeririz diye planladığımız diyaliz merkezleri de yıkıldı. Onun için kronik hastaları iç irtibat ağımızla uygun merkezlere yönlendirebildik.
Enkazdan kurtarılan hastaların ise kurtarılıp hastaneye ulaşması çoklukla 7-8 saati buluyor, bu da bize hastanelerde tertip yapmak için bir vakit penceresi tanıyor. Aslında bu hastaların en süratli müddette daha uzak merkezlere yönlendirilmesi gerekiyor. Mersin, Adana, Gaziantep ve Kahramanmaraş’ta yıkılmayan iki büyük hastane bu açıdan bu sarsıntılarda çok büyük bir yük kaldırdı.
Olası bir sarsıntı durumunda kendimizi ve etrafımızdakileri korumak için ne yapabiliriz?
Dr. Serhan Tuğlular: Zelzele çantası diyoruz… Su içmek çok değerli. Kâfi ve bol sıvı almak akut böbrek hasarının gelişmesinden koruyor. (Enkaz altında kalan kişilerin) 1,5- 2 litre, ne kadar içebilirlerse, bol su içmeleri gerekiyor.
Enkazdan çıkarıldıktan sonra da şuuru açık ve yutma işlevi uygun, ağızdan besin alabilecek durumdaki şahsa ağızdan sıvı kesinlikle içirmek gerekiyor. Tercihen serum verilmesi lazım lakin onlar oluncaya kadar ağızdan sıvı verilmesi gerekli.
Potasyum içeren yiyeceklerden, içeceklerden uzak durulması gerekiyor, yani “al sana bir meyve suyu vereyim” dememek gerekiyor zira onun içindeki potasyum bardağı taşırabilir ve o kişi ölebilir. Alınması gereken en kıymetli tedbir bu.
Birçok zelzele gösterdi ki, enkaz altında kalanlar etraftakiler tarafından da kurtarılıyor. Bu yüzden de her mahallede kesinlikle sivil toplumun arama kurtarma çalışmaları hakkında bilgilendirilmesi ve ilkyardım eğitimi alması gerekiyor.
Burası bir zelzele bölgesi. Planlamaların afet olmadan evvel yapılması, bu afetin büyük yıkıcı sonuçlarını önlemenin aslında tek yolu. Zira afet sırasında kaotik bir ortam oluyor ve o kaos ortamında bunları yapmak çok çok sıkıntı, evvelce planlamış olmak gerekiyor. Tercihen de afet bölgesinin biraz dışından bireylerin tertipleri üstlenmesi gerekiyor.
