Prof. Dr. Derya Uludüz, “Genel beden sıhhatimiz için beynimize de düzgün bakmalıyız. Lakin nasıl bakmamız gerektiğini çoklukla bilmiyor ya da ihmal ediyoruz. Meğer sağlıklı bir beyne sahip olmanın en değerli yolu ona ziyan veren düşmanları tanıyıp, tedbir almaktan geçiyor” dedi.
Beynimiz, günlük hayatta birden fazla vakit farkında olduğumuz ya da olmadığımız her şeyden etkileniyor. Bu durum da depresyondan dikkat eksikliğine, öğrenme zahmetinden unutkanlığa kadar birçok önemli problemle karşı karşıya kalma riskimizi artırıyor. Hasebiyle beyin sıhhatimizi korumak için de gayret harcamamız gerektiğini belirten Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz, bu hayati organa ziyan veren etkenleri ve onlarla başa çıkma yollarını şöyle sıraladı…
Prof. Dr. Derya Uludüz
İnflamasyon
İnflamasyon yani iltihaplanma aslında herkeste meydana gelen ve bağışıklık sisteminin bedeni çeşitli hastalık yahut yaralanmalara karşı korumak gayesiyle oluşturduğu bir reaksiyondur. Lakin uzun devirli inflamasyon kronik hastalıkların gelişiminde kıymetli bir nedendir. Kronik inflamasyon, çok kalori tüketimi, yüksek kan şekeri düzeyleri ve oksidatif gerilimin neden olduğu hücresel gerilim ve fonksiyon bozukluğu ile tetiklenebilir. Bir defa tetiklendiğinde, yıllarca hatta on yıllarca fark edilmeden bedene önemli ziyanlar verebilir ve kalp, kanser, diyabet, inme, Alzheimer üzere birçok hastalığı tetikler. Çok göze çarpmasa da dünyada ölümlerin yüzde 60’ının sebebi inflamasyon ile bağlantılı rahatsızlıklardır. Neyse ki yanlışsız tedaviler uygulandığında bedenin inflamasyondan büsbütün kurtulması mümkün. Burada tedaviden kastımız sağlıklı beslenme, nizamlı antrenman üzere hayat biçiminizde yapacağınız birkaç küçük değişikliktir.
Yanlış beslenme
Beyin düzgün beslenmek ve ziyanlı toksinlerden kurtulmak ister: Bedenimizde daima beyin hücreleri dahil tüm hücreler yenilenir, beyin hücreleri kendini üç ayda bir yeniler. Uygun besin hücre gelişimi ve yenilenmesi için yakıttır. Yediklerimiz beynimizi direkt tesirler. Fastfood ile beslenirseniz kilolu bir bedeniniz ve “fastfood” üzere bir beyniniz olur. Yiyecekler birebir vakitte ilaçtır, moralinizi ve gücünüzü tesirler, ruh haliniz, korkularınız, gerilim seviyeniz, davranışlarınız ve bilişsel fonksiyonunuz üzerinde tesire sahiptir. Besin alerjileri “beyin sağlığı” meselelerine neden olacak formda beyni toksik hale getirir ve bu da inflamasyona yol açabilir. Birçoğumuz birkaç saat yahut bir gün evvel yediğimiz bir şey ile zihinsel yahut bilişsel sıkıntılarımız ortasında ilişki kuramayız. Halbuki makus beslenme tertibinin yol açtığı depresyon, dikkat eksikliği, hiperaktivite, demans üzere birçok hastalık vardır.
Yetersiz uyku
Uyku beyin sıhhatimiz için olmazsa olmaz iken uykusuzluk en büyük düşmanlardan biridir. En ülkü uyku müddeti 7-9 saat ortasındadır, en az 7 saatlik uykuda beyin derin paklık yapar. Uykuda geçirilen mühletin yetersiz olması durumunda beynin güç muhtaçlığı artar, uykusuzluğun yarattığı gerilimden ötürü adrenalin, kortizol üzere gerilim hormonları yükselir. Gece dengelenemeyen metabolizma uykusuz geçen gecenin sabahında gün içinde yavaşlar. Münasebetiyle yetersiz uyku; diyabet, hipertansiyon, kalp hastalığı ve obezite ile bağlantılıdır. Uykusuzluğun uzun sürmesi ile bir arada öğrenme zahmetleri, ruhsal problemler, kronik hastalıklar, hafıza problemleri gün yüzüne çıkar.
Hareketsizlik
Yüksek tansiyon, diyabet, kalp-damar yahut obezite üzere birçok kronik hastalığa karşı mucizevi ilaçlarımız yok ancak idman bunlar için aslında aradığımız o masrafsız, sihirli ilaç olabilir. Spor yapmak sıhhat tarafından o kadar inançlı ve ucuz bir yol ki, şayet “koruyucu hekimliği” düzgün yapabilseydik tahminen de bugün bu kadar çok kronik hastalıkla karşılaşmazdık. Pekala, idman için yalnızca yürüyüş ya da tek tip bir spor kâfi mi? Bunun yanıtı hayır. Zira bir kardiyo idmanı olan yürümek, bisiklete binmek ve yüzmek çok yararlı olsa da istikrar ve esneklik kazandıran idmanları bir bütün olarak düşünmek gerekiyor. İdmanla kan akışı desteklenir ve beyinde yeni hücre oluşumuna elverişli bir ortam hazırlanır. Ayrıyeten kapalı ve açık havada yapılan sporun da farkı var. Açık havada yapacağımız bir yürüyüş hafızamızda, düşünme yeteneğimizde, kalp sağlığımızda, cinsel sağlığımızda güzelleşmeye katkıda bulunur.
Toksinler
Teknolojik aletlerde ekran müddetleri, işlenmiş hazır besinler, yakınınızda daima maruz kaldığınız baz istasyonu, küflü ortamlarda (banyoda, klimadan gelen havada) sık bulunmak bedenin farklı yollarla toksinlere maruz kalmasına örnektir. Beslenme yolu ile alınan toksinleri trans yağlar, gluten, aspartam, cıva oranı yüksek balıklar, organik olmayan kırmızı et, plastik ile temas eden besinler olarak tabir etmek yerinde olacaktır. Toksinler bedeninize çeşitli biçimlerde girebilir ve ziyan verebilirler. Baş ağrıları, kilo artışı, ödem, uyku sorunları, çok yorgunluk, karın ağrısı, ishal kısa müddetli toksinlere maruz kalma yakınmalarıdır. Uzun devirde ise toksinler sıklıkla hormonal sistemi bozarak yahut kanserojen olarak bedeni etkileme eğilimindedir. Hormon sistemini bozarlar, tertipli hormon üretimini ve bedenin tertip içinde çalışmasını engellerler. Üreme, bağışıklık ve nörolojik sistem üzerinde olumsuz tesirleri olabilir. Davranışı ve kişiliği de değiştirebilir. Çocuklarda, gelişim meselelerine neden olabilir. En sık maruz bıraktığınız toksinleri ve nasıl maruz kaldığınızı bilip, kendinizi müdafaanız beyin sıhhatiniz için de kıymetli bir adımdır.
Kronik stres
Stres her insanın günlük hayatında karşılaştığı baş etmesi güç ya da kişinin kendini tehdit altında hissettiği durumlara karşı gösterdiği bir yansıdır. Beyin gerilimi algıladığında kortizol salgılar ve alarm durumuna geçer. Kortizol ve başka gerilim hormonlarına uzun müddetli maruz kalmanın beyin üzerinde, bilhassa hafızada rol oynayan hipokampus, amigdala ve prefrontal korteks alanlarında olumsuz tesirleri vardır. Kısa vadeli gerilim, beyninizi tepede performans göstermeye zorlayabilir. Lakin gerilim uzun müddetli olduğunda ziyanlı beyin değişiklikleri üretmeye başlar. Berbat yemek seçimleri yapar, güç düzeyinizi düşürüp hareketsizliğe yol açar, uyku sisteminizi bozar, bağışıklığınızı zayıflatır, kalp krizi ve felç riskinizi artırır. Gerilim idaresiyle örneğin düşünceli bir anınızda derin derin nefes alıp vererek rahatlayabilir, beyninizin bu durumdan ziyan görmesini engelleyebilirsiniz.
Vitamin eksikliği
Beyin çalışmak için güç tüketir, şayet beynin âlâ ve uzun müddetli yüksek performansta çalışmasını istiyorsak kâfi ve kaliteli dayanağı vermek zorundayız. Bu dayanaklar içerisinde Omega-3 içeren balıklar, yanlışsız dozlarda; folik asit, D vitamini ve demir ve E vitamini bunlara örnek olarak verilebilir. Yeşil yapraklı sebzeler, mor meyveler, fındık, ceviz, zeytinyağı ve nohut üzere besinler bireyin beslenme ve muhtaçlığına uygun olarak düzenlendiğinde beynin gereksinim duyduğu enerjiyi gerçek kaynaklardan sağlar. Yetersiz beslenme yaş ile bağlı bilişsel fonksiyon bozuklukları, demans ve Alzheimer’a yol açabilir.