Bir bağın, doğup büyüdüğümüz konutun, bahçesinde sevinçle koştuğumuz ilkokulun, tarihî bir binanın, serpildiğimiz sokakların yıkılıp üzerine yeni ve hiçbir geçmişi olmayan beton binaların yapılışı kimilerine büyük hüzün verir. Hoyratça değişip dönüşen her şeye hüzünlü bir öfke ve melankolik bir hasret taşıyanların sayısı azımsanmayacak kadar fazla. Tüm bu hoyratlığın karşısında duran şey elbette hafızanın tâ kendisi.
Kimisinin şanslı bir aileden geliyorsa eski albümlere tutunduğu, kimisinin hafızasındaki kareleri canlı tutmakla yetindiği yer belleğinin en büyük kurtarıcılarından biri ise bir vakitlerin haberleşme aracı olan kartpostallar olabilir.
Yalnızca hatırladıklarımızı değil, hiç görmediğimiz vakitleri da önümüze seren, bir vakitlerin WhatsApp’ı olan lakin bugün çoktan mazi olmuş kartpostallar… İçi kıpır kıpır geçmişin izlerinde gezinenler için kent ve yer hafızasının peşinden koşabilecek daha güzel bir izlek yok. Benim de şahsî kıssamda, 1950’li yıllardan 2000’li yıllara kadar çekilmiş olan yüzlerce kartpostaldan oluşan bir koleksiyon var. Her biri sahaftan, eskiciden, bit pazarlarından ve internetten itinayla seçilmiş kartlardan oluşuyor.
İçkili park restoranları, körüklü otobüsler, cılız sayfiyeler
Görüp de özleyen, görmeden merak eden herkes için kartlarda neler yok ki… Bankaların birinci tabelaları, eski kaldırım bankları, belediye ve valilikler ortasındaki büyüklü küçüklü çay bahçeleri, onları süsleyen rengârenk şemsiyeler, masalarında içilen gazozlar, alkollü park restoranları, etrafı yeşillikle çevrili kaldırım taşları, kent meydanlarındaki sarı-mavi-kırmızı top ışıklar, tuhafiyeciler, yorgancılar, parfümerilerle dolu sokaklar, çabucak her kentin bomboş caddelerinde süzülen vosvoslar, serçeler, kırmızı körüklü otobüsler, demirden yapılmış bebek otomobilleri, yüksek katlı binalardan ari sokaklar, kıyılarının halk plajı olduğu vakitler, sayfiyelerin şimdi üç beş beyaz meskenden ibaret olduğu nadide görüntüler…
Türkiye’nin 50 yılına ayna tuttu
Keskin Color, Ticaret Matbaacılık, MATAM Matbaacılık, Karaca Ofset, And Matbaacılık üzere matbaaların çektikleri fotoğraflardan oluşan bu kartpostallar Türkiye’nin en az 50 yılına ışık tuttu, milyonlarca konuta giren kartlar bir devrin görselli ve yazılı en kısa haberleşme aracı oldu.
İnsanların kırtasiyelerden, tezgâhlardan özel kart baktığı, yollamak için PTT yollarını arşınladığı, bugün WhatsApp’tan saniyeler içinde gönderilen “Vardım, merak etme!” haberi için kimi vakit iki satırlık kelam, kimi vakit uzun yazılarla gidilen görülen yerleri de gösterdiği, ulaşmanın, haberleşmenin gerçek mesai gerektirdiği zamanlar…
İşte bu yüzden bir kartpostal, sadece önündeki yer belleğiyle değil, gerisindeki öyküyle de gerçek bir değere sahip. Kartpostalların peşinden koşanların sahafta kutuların, kitapların ortasında eski mektupları toplayanlardan pek de farkı yok. Benim de anlatmak istediğim kıssa aslında bu türlü başlıyor.
Ayrancı Antika Pazar’ında bir öğlen vakti
Ankara’nın ünlü Ayrancı Antika Pazarı’na bir öğle yolum düştüğünde ben de karılaşacaklarımdan habersizdim. Pazardaki bütün tezgâhlar ortasında bir kartpostal kutusu dikkatimi çekti. İçinde hem görsel hem de yazılı manada doyacağım çok sayıda kart duruyordu. Tek tek önlü artlı bakarken bu sefer öteki bir şey dikkatimi çekti. Bir müddet sonra elime aldığım her kart birebir isme yollanmış çıkıyordu. Bir anda elimde tıpkı isme gönderilmiş 70’den fazla kart birikti. Kimisi yurtiçinden kimisi yurtdışından gönderilmişti. Artları dolu dolu yazılıydı.
Heyecanla çabucak hepsini alıp bir bankta okumaya başladım. 1975’ten 1986’ya kadar tıpkı bayana yazılmıştı kartlar. Kimileri Ankara’daki konut adresine, kimileri ODTÜ Kütüphanesi’ne gönderilmişti.
Kartların yurtdışından gönderildiği yerlere ve gerilerindeki kıssalara bakılırsa aristokrat bir aile oldukları kuşkusuzdu. Annesiyle yaşayan, muhtemelen 40’lı yaşlarının başında bekâr bir bayandı, iki erkek kardeşi ve yeğenleriyle kusursuz bir bağlantısı vardı. 1970’lerin ODTÜ Kütüphanesi’nde saygın bir vazifede olan bu bayanın hem kendisi hem de yakınları sanatla da pek içli dışlıydı.
“Dünyanın bu köşesinden kucak dolusu sevgiler!”
Brighton, Hindistan, Tayland, İsviçre, Fransa, İspanya, Brezilya, Almanya, Venedik, Budapeşte, Japonya, Mısır, San Francisco, Boston, New York, Los Angeles’tan atılmış onlarca kart. Kimisi Miami’deki bir antikacıdan alınmış, kimisi Florida’daki Cocoa Village’den. Eyfel’in yakınında bir sanat galerisi, İsviçre’deki bir tıp kongresi, Tayland’daki bir gezi…
“Canım Oçiciğim, dünyanın bu köşesinden kucak dolusu sevgiler!”, “Sevgili kardeşim, kartını aldım, hatırlanmış olmak ne güzel!” yazıyordu kartların kimilerinde.
Hakikaten de Oçi Hanım’a* dünyanın her bir köşesinden kucak dolusu sevgiler yollanmıştı yıllarca…
Bazıları yalnızca gidilen yerleri değil, biriken hasretleri de anlatıyordu. Birçoğu seçkin seyahat kıssalarının, anlık hâllerin anlatıldığı kartların ortasından apansız “Bazen içimden beraberce elbise diksek, saklambaç oynasak diye geçiriyorum” diyen çocukça hasretler de beliriyordu.
Zamane mizahı da eksik değildi üstelik. 1976’da Nevşehir Göreme’den atılan bir Kapadokya kartının ardında, “Sevgili Oçi, oyuk oyuk yerler buralar. Çok farklı. Hiç görmüş müydün Göreme’yi? Seni -göreme-yeli de çok oldu…” yazıyordu.
Bunca kart neden ortalığa saçılır?
Peki bu kartlar neden ortalığa saçılmıştı? Sahaf gezginlerinin, gazetecilerin, muharrirlerin, öykü kovalayan herkesin bildiğince fazla iddia yoktu. Ya ölmüş birinin konutu kapatılmıştı ya huzurevinde yerleşen birinin konutu dağıtılmıştı ya da yıkılan konutların birinden çıkmıştı bunlar. Benim bir varsayımın daha vardı ve sonunda yanılmamış olmak beni hiç şaşırtmamıştı…
Ayrancı’dan Küçükesat’a
Kartların gönderildiği konut adresi konutuma çok yakındı. Topladığım kartları adreslerinin önüne giderek yâd etmek üzere bir alışkanlığım var. Ankara’da yaşıyorsanız, 50 yıl evvelki binaları bile yerinde bulacak kadar şanslısınızdır. Ancak sahiplerini bulup iade ettiğim birkaç kart dışında genelde konutların sakinleri artık çoktan değiştiği için kartlar bana kalır. Bu kartlar için de birebir ritüelle yürüyerek Küçükesat’taki Bardacık Sokağa vardım.
Kart adresinin köşesiyle apartman levhasını peş peşe getirdiğim bir fotoğraf çektim. Sanki artık yerinde kimler oturuyordur diye kapı ziline yanaştığımda zilde şahsen ismini görünce bir an ürperdim. Çoktan ölmüş olabileceğini düşündüğüm bayan, apartman zilinin köşesinde ismiyle soyadıyla duruyordu. Zil yeni olduğuna nazaran, bayan yaşıyordu! Birdenbire ne yapacağımı bilemediğim için evvel heyecanla meskenime gidip bayanı araştırmak istedim.
Bilgisayar başına geçtiğimde evvel hiçbir şey bulamayacağımı düşünürken önüme bir anda bir vefat ilânı düştü ve sonra bir ilan daha:
|
“Başsağlığı Pirayende Altınoğlu‘nun vefatını derin ıstırapla öğrendik. Kendisine rahmet, ailesi ve yakınlarına başsağlığı dileriz.” *** “Gazetemiz muharrirlerinden Mehmet Fuat’ın annesi Pirayende Altınoğlu’nun vefatını derin hüzünle öğrendik.” *** Ve sonra bir ilân daha… *** “Nazım Hikmet Kültür ve Sanat Vakfı Bulutlar geçiyor; haberlerle yüklü, ağır Sayın Pirâye Altınoğlu’nu saygıyla uğurluyoruz.” *** Pirayende Altınoğlu, yani Nâzım Hikmet’in büyük aşk yaşadığı Pirâye’nin mevt ilanıyla ne ilgisi vardı karttaki bayanın? Biraz daha arşivlere daldım ve nihayet bir vefat ilanıyla daha karşılaştım. *** “Altunizade ailesinden merhume Nurhayat Sayıt ile merhum Muhtar Sayıt‘ın kızları, merhume Fahamet Başar‘ın kızkardeşi, merhume Selma Sayıt‘ın ablası, Suzan Yasavul ile Mehmet Bengü‘nün anneleri, Metin Yasavul ile merhume Izgen Bengü‘nün kayınvalideleri, (….) Pirayende Altınoğlu vefat etmiştir. Cenazesi 23 Mart Perşembe günü öğlen namazından sonra Altunizade Camii’nden kaldırılacaktır. Dost ve akrabalara duyurulur. Çiçek gönderilmemesi, Darülaceze Vakfı’na bağışta bulunulması rica olunur.”
|
***
Elimde 70’den fazla kartını tuttuğum ve kapısına kadar gittiğim Oçi Hanım, mevt ilânına nazaran Pirâye’nin yeğeni çıkmıştı. İlânda Pirâye’den “Oçi Hanım’ın büyük halası” d bahsediliyordu…
Önümde harikulade bir tarih duruyordu, süratlice hazırlanıp apartmanının önüne vardım. Huzursuz etmemek için evvel apartman görevlisinin kapısına varıp dışarıya davet ettim. Durumu izah ettim. Öğrendiğime nazaran gerçekten de hiç evlenmemiş, uzun yıllar annesiyle yaşamış bir bayanmış, iki erkek kardeşi yıllar evvel ölmüş. ODTÜ’den emekli olmuş:
“Süper Baba’da Sermet vardı ya, değişik gözlüklü. Hah, o da dayısıydı hanım teyzenin, babası da TRT’de tiyatrocu mu neymiş, çok sanatçı gelirdi evvelden buraya.”
Baba tarafından Pirâye’nin, anne tarafından İsmet Ay’ın yeğeni, Mehmet Fuat’ın da kuzeni olan bu bayan üç merdiven üstümde duruyordu. İçim içimi yiyince apartman vazifelisi durdu ve “Çok düzgün etmişsiniz ama hanım teyze biraz aksidir, aklı da hâlâ yerindedir ha!..” diyerek sustu: “Epeydir bakıcısıyla yaşıyor, ben de gençliğimden beri buradayım, hâlâ çekinirim hanım teyzeden.”
70’li yıllardan bu yana kendisine gönderilen onlarca kart bulduğumu, uygun görürse kendisine vermek istediğimi ve tanışmaktan memnunluk duyacağımı söylemesini isteyip apartman vazifelisi rica minnet Oçi Hanım’ın yanına uğurladım.
Birkaç dakika sonra “Yok ablam, ‘İn midir, cin midir?’ diye yolladı” diyerek geldi yanıma. Bir kere daha rica ettim, bu kartların onun olduğunu, sokağa atmanın ayıp olacağını, sahipsiz kalmalarını istemediğimi söylemesini rica ettim.
Bu defa biraz daha beklettikten sonra tekrar yanıma geldi, “Yok, istemiyor” dedi. “Çok yalnız artık. Senlik bir durum yok abla, bayan istemiyor” diye devam etti. Neyi istemediğini sordum, “Kartları” dedi. Ne dediğini sordum, “Dur, yazdım hatta” dedi ve muhtaçlık defterini çıkardı: “Biliyorum elindekileri. Ben attım kartları. Hatırlamak istemiyorum hiçbirini, bilerek attım hepsini!.. Rahat bıraksınlar beni. Kartlar da onun olsun!”
Pirâye ve Nâzım Hikmet
***
Ben karşılığı sahiden almıştım. Üst çıkıp sohbet etsem bu kadar keyifli olur muydum bilemedim. Heyecanla kapısına vardığım bu tarih kokan bayan, onlarca anısını bir bakıma bana bırakmıştı. Ne ölmüş de meskeni kapatılmıştı ne huzurevinde yerleşmiş de meskeni dağıtılmıştı ne de yıkılan meskenlerin birinden çıkmıştı bu kartlar. Tam da kestirim ettiğim üzere olmuştu ve beni hiç şaşırtmamıştı…
Ölmeden evvel demansa yakalanan ve uzun mühlet tedavi gören Pakize Suda’nın, hastalığı ilerlemeden evvel söylediği kelam hiç çıkmaz aklımdan: “Her şeyi unutarak ölmek istiyorum”
Oçi Hanım, “aklı hâlâ yerinde” olduğuna nazaran sonunu kendisi seçmişti ve anılarını tek kalemde çöpe atmıştı.
Oçi Hanım, hatırlamak istemiyordu. Bu dünyadan göçmeden evvel elindeki son kozu oynamıştı ve yıllarca hatırlanmak için gönderilen kartların hiçbirini görmek istemiyordu.
Unutmayı seçmek… Artık hatırlanmayacak kadar yaşlandığı için mi, yoksa bir vakitler hatırlanmanın ve hatırlamanın hoşluğunu anlatanların artık hayatta olmayışı canını yaktığı için mi, bilmiyorum.
“Sevgili Oçiciğim, kartını aldım, hatırlanmak ne güzel!” diyen o kartları yırtmadan bir poşetin içinde çöpe atmak, onun üzere bir bayan için hiç de kolay olmasa gerek. Üstelik, bir vakitler dünyanın her bir köşesinden kucak dolusu sevgiler almışken…
Nâzım Hikmet’in büyük aşkı Pirâye’nin yeğeni, Mehmet Fuat’ın kuzeni, Bardacık Sokağın hanım teyzesi Oçi Hanım geçenlerde bir vefat ilânıyla daha önüme düştü. Bu kere ilâna çıkılan kendisiydi. Yıllarca emek verdiği, kartların öbür adresi ODTÜ Kütüphanesi hatırlamış ve veda etmişti ona.
Şimdi bu yazıyla ben de kendisine veda etmek istiyorum.
Sevgili Oçi Hanım, kartlarını aldım, hatırlanman ne güzel!..
*Gerçek ismi, kartlarda yakınlarının seslendiği isimle korunmuştur.
|
Eserleri infial yaratan Sayna Soleimanpour: Ben neden bayan cinayetlerini güzelleyeyim? |
