Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ali Murat Kırık, AA muhabirine, toplumsal medya kullanımının toplumsal sınıflar ortasındaki irtibata tesirlerine, kimi bölümlere toplumsal medyada artan baskıya ve bu baskıya maruz kalmamak için şahısların kendi kültürel özelliklerine nasıl yabancılaştığına ait değerlendirmelerde bulundu.
Kırık, Türkiye’de 68 milyon toplumsal medya kullanıcısı olduğunu belirterek, bilhassa son devirde günlük 3 saatin üzerinde kullanım müddetiyle toplumsal medya platformlarının insan hayatında değerli yer tuttuğuna dikkati çekti.
Kırık, “Artık gerçek arkadaşlarımızın yanında sanal arkadaşlarımızla da bağlantı kurabiliyoruz. Sanal derken neyi kastediyoruz? Yüzünü hiç görmediğiniz lakin bir halde tanışıp arkadaş olarak eklediğiniz ve çevrim içi görüştüğünüz bireyler. Münasebetiyle burada artık yeni bir kitle oluşmaya başladı.” dedi.
“İNSANLAR NE YEDİĞİNİ GÖSTERMEK İSTEMEZDİ”
Sosyal medya platformlarında üst gelir kümelerine ilişkin tüketim ve beğeni alışkanlıklarının dayatıldığına vurgu yapan Kırık, orta yahut alt sınıftan şahısların kendilerini üst sınıf olarak kabul ettirmek için gösterdiği eforun, tek tipleşmeye yol açtığını söyledi.
Kırık, evvelden Türk kültüründe gösterişin beğenilen karşılanmadığına işaret ederek, “Kültürümüzde evvelden beşerler, yediğini, içtiğini göstermek istemezdi. Bugün tam aksisi kelam konusu. Sınıflaşma o kadar büyük ki kıymetli restorana gidip orada fotoğraf çektirmek son derece kıymetli hale geldi. Zira o lüks restoranda yer almanın sizi farklı sınıfa, farklı statüye, güçlü klasmana taşıdığı düşünülüyor.” diye konuştu.
“TÜRK HALK MÜZİĞİ Mİ DİNLİYORSUN”
Dijital alanda hükümran kültür dışında yapılan paylaşımların kabul görmeyerek dışlandığını kaydeden Kırık, “Bir kişi, Türk dizisi, Türk halk müziği ya da arabesk müzik paylaşınca çabucak altına, ‘Hangi vakitte yaşıyoruz?’, ‘Sen hala Türk halk müziği mi dinliyorsun?’, ‘Türk dizilerini mi seyrediyorsun?’ üzere çok farklı yorumlar yapıldığını görüyoruz. Bu yorumları yapanlar bir formda sınıflaşmayı da derinden etkiliyor” sözünü kullandı.
Kırık, toplumsal medyanın orta ve alt gelir kümesine ilişkin şahısları maskelediğini, bunun da vakitle bu bireylerin özelliklerini yitirmesine neden olduğunu aktararak, “Sosyal medyanın, şahısları kültürel özelliklerinden uzaklaştıran, mahallî motifleri yok eden, global ölçekli yapı ortaya çıkardığını görüyoruz.” değerlendirmesini yaptı.
Sosyal medyada oluşturulan sanal kimlikler nedeniyle şahısların sosyo-ekonomik statülerinin giderek daha sıkıntı tespit edildiğini söz eden Kırık, “Belki çok güçlü biri değil. Minimum fiyatla geçiniyor fakat sanal ortamda telefonunu -ki bu itibar ve güç göstergesi olarak da kullanılabiliyor- ya da lüks bir otomobilin önünde çekilmiş fotoğrafını paylaşarak ister istemez kullanıcılara kendini farklı kimlikle sunuyor. Bu, benlik sunumunun farklı boyuta ulaştığı manasına geliyor.” diye konuştu.
“İHTİYACA NAZARAN DEĞİL GÜDÜLENMİŞ MUHTAÇLIĞA NAZARAN TÜKETİM”
Kırık, Fransız sosyolog Jean Baudrillard’ın, tüketim toplumunda bireylerin muhtaçlıkları doğrultusunda değil, güdülenmiş gereksinimleri bağlamında tüketim yaptığı görüşüne atıfta bulunarak, teknoloji ve gelişen kitle irtibat araçları sayesinde gerçek olmayan “simülasyon” kozmosu yaratıldığını anlattı.
“GERÇEK DEĞİL GERÇEĞİMSİ”
Kırık, şunları kaydetti:
“Gerçeğin yerini ‘gerçeğimsiler’ almaya başladı. Toplumsal medyada kullanıcılar oluşturdukları kültürün tesirinde kalarak kendilerine yeni kültür tasvir ediyor ve bu kültüre adapte olmaya çalışıyor. Hatta bunlar global ölçekte yapı oluşturmaya başlıyor. Tıpkı şeylerden hoşlanan, tıpkı telefona sahip olan, birebir zevklere sahip olan, o zevklere sahip olmasalar bile, toplumsal medyanın sunmuş olduğu tüketim kültürü aracılığıyla bunlardan keyif aldığını düşünen bir kitle kelam konusu.”
“DIŞLANMAMAK İÇİN KENDİNDEN VAZGEÇİYOR”
Kırık, toplumsal medyanın insanlara “hız ve haz” kavramlarını benimsettiğinin altını çizerek, şöyle devam etti:
“Dijital dünyanın bir formda esiri olan birey, dışlanma korkusu, beğeni alamama ve hasebiyle haz alamama endişesiyle rutinlerini artık büsbütün buradaki hayata nazaran sunmaya çalışıyor. Kendi benliğini bu halde oluşturmaya çalışıyor. Şayet bu paylaşımı yapmazsam, dışlanırım algısıyla ne yapıyor? Kendini değiştirerek tanınan kültürün eseri olan o içerikleri tüketiyor, o içerikleri üretiyor ve kendini o toplumun modülü olarak atfediyor. Dışlanmamak için kendi kimliğinden farklı kimlik ortaya koyuyor lakin bu, kendinden, kültüründen, fikrinden feragat etmesine sebebiyet veriyor.”
İnsanların üst sınıf üzere davranmak için artık parayla beğeni ve takipçi satın almaya başladığına dikkati çeken Kırık, “İnsanlar, ‘Bak benim de gönderim binlerce beğeni alabiliyor’ algısı oluşturmak ve böylelikle ‘Demek ki bu kişi tesirli, kıymetli ve üst sınıfa ilişkin bir kişi’ dedirtmek için çalışıyor. Sanal ortamda beşerler bu kriterlere ve kıstaslara nazaran sınıflandırılıyor.” görüşünü paylaştı.
“DEPRESYONA NEDEN OLUYOR”
Kırık, toplumsal medyanın ekonomik boyutuna değinerek, “Influencer marketing ‘etkileyici pazarlama’ dediğimiz bir pazarlama tipi var. Bireylerin eser ve hizmet tanıtımlarının yanı sıra toplumu etkileyerek daima tüketime sevk etmeyi hedefliyor. Toplumsal medyada bu şahıslarla ilgili algı şu, ‘Çok fazla takipçisi varsa, hakikat eseri sunar, bana yararlı eser satar’ fakat tahminen de o eseri hiç kullanmadı.” sözlerini kullandı.
“Influencer hareketi”nin dijital kapitalizmin yansıması olarak ortaya çıktığını aktaran Kırık, “Geleceğe tesir edebilmek ve gençleri bu sistemin dişlisi haline getirebilmek için ağır efor var zira bilhassa küçük yaşlarda dijital okuryazarlık ve dijital şuur yeterli tahlil edilemediği için ne yazık ki çocuklar bu tuzaklara çok daha kolay düşünebiliyor.” dedi.
“EFSANE CUMA”
“Efsane cuma” indirimlerine dikkati çeken Kırık, “Buradaki temel gaye o esere gereksiniminiz olmasa da etrafınızın o eseri almanız için size baskı kurması yani yapay bir muhtaçlık oluşturulmasıdır ve sizin de o yapay gereksinimi alarak bir biçimde etrafa ‘Bakın ben de bunu alabiliyorum’ diyebilme mesajınızdır. Yani aslında biz kendimiz için değil, toplumsal medya etrafımız için yaşıyoruz.” değerlendirmesini yaptı.
Kırık, maddi durumu uygun olmayan fakat toplumsal medyada daima lüks tüketime maruz kalan şahısların bir mühlet sonra buhrana girdiğini söz ederek, kelamlarını, “Bu durum, kişilik sorunları yaşayan bireylerin ortaya çıkmasına sebebiyet verdi. Bu bilhassa Z jenerasyonu dediğimiz 2000 ve sonrası doğan jenerasyonun daha fazla kimlik buhranına girdiğini ve hasebiyle bu durumun gelecekte daha büyük depresyonlara yol açabileceğini düşünüyorum.” diye tamamladı. AA