Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın milletvekili ve cumhurbaşkanlığı seçimleri için 14 Mayıs’ı işaret etmesinin akabinde, önemli nüfus hareketi ve mahalle ve köy üzere yerleşim yerlerinin harap olduğu zelzele bölgesinde uygulanacak seçim tekniği merak ediliyor.
Adalet Bakanı Bekir Bozdağ, önümüzdeki seçimler için yeni bir yasal düzenlemeye gerek olmadığını, mevcut kanunların uygulanacağını belirtmişti.
YSK’nın geçmişten gelen içtihatları ve yürürlükteki maddelere bakıldığında zelzele bölgesinde uygulanacak seçim prensipleri konusunda genel bir tablo çizmek mümkün. Mevcut uygulamalar ışığında ve YSK’nin geçmiş kararları kapsamında sarsıntı bölgesinde seçim için yapılacak çalışmalar ve değerli soruların karşılıkları şekillendirildi.
Sorular ve karşılıklar şöyle;
DEPREM BÖLGEDE SEÇİME YAPILMASINA MANİ Mİ?
Depremin akabinde 11 ili kapsayan bölgede seçim yapılıp yapılmayacağı tartışılmaya başlandı. Seçim güvenliğine ait endişeleler, nüfus hareketleri ve ömrünü yitiren seçmenlerin durumu nedeniyle husus belgisiz hale gelse de, Cumhurbaşkanı Erdoğan, sarsıntı öncesinde de açıklanan tarihi yani 14 Mayıs’ı işaret etti.
Bu açıklamadan sarsıntının seçimleri etkilemediği ve bu tarihte seçimin yapılacağı anlaşılıyor. Münasebetiyle sarsıntı bölgesinde tarih değişikliği olsa bile 3 aylık müddet içinde seçimlerin yapılacağı belirtiliyor.
Yapılan yorumlar 14 Mayıs’ta seçimin yapılacağı istikametinde ve bu tarihe kesin gözüyle bakılıyor.
DEPREM BÖLGESİNDE SEÇMEN KAYITLARI NASIL BELİRLENECEK?
YSK’nın düzenlemelerine nazaran seçmen kütüklerinin yenileştirilmesi maksadıyla kullanılan Merkezi Yönetim Nüfus Sistemi (MERNİS) dataları temel alıyor.
Seçim kararnamesinin yayınlanmasının akabinde YSK, İçişleri Bakanlığı’ndan bu sisteme giriş yetkisi alacak, akabinde seçmen kütüklerini şimdiki hale getirecek.
YSK kendi takvimine nazaran bu sisteme nazaran yapılacak güncellemeyi sonlandırıyor akabinde son liste oluşturuluyor. Yeni kütükler tekrar YSK’nın takvimine nazaran siyasi partiler ve vatandaşlarla paylaşılacak.
DEPREM BÖLGESİNDE OY NASIL KULLANILACAK?
YSK, valiliklerin talebi üzerine, güvenlik yahut oy kullanmaya yönelik mahzurlar varsa, seçim bölgelerini birleştirip oy kullanmayı sağlayabiliyor. Sarsıntı bölgesinde birçok mahalle ve yerleşim ünitesi ağır hasar gördü bu durumda çadır kentler, bölgedeki inançlı barınma yerleri, kapalı yerlerde oy kullanılması mümkün.
YSK, vilayet ve ilçe bazında oy kullanılacak yerleri tekrar düzenleyip duyurabilir. YSK heyetlerinin sarsıntı bölgesinde çeşitli kere inceleme yaptığı ve oy kullanmaya uygunluğu incelediği biliniyor. YSK’nın 140-1 sayısı genelgesi, seçmen kütüklerinin düzenlenmesini içeriyordu. Bu kararların önümüzdeki seçimlerde de uygulanması bekleniyor.
Buna nazaran, YSK, Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğünden oy verme günü itibariyle 18 yaşını dolduracak olan ve geçerli yerleşim yeri adresine sahip Türk vatandaşlarına ilişkin bilgilerini alacak.
Bu bilgiler seçmen kütüğüne işlenecek. Ömrünü yitirenlerin durumu da bu çalışma sırasında seçmen kütüklerine yazılacak. YSK, bu çalışması sonrasında seçmen listelerini askıya çıkartacak.
Deprem bölgesi özelinde, uygun görülen çadır kentler ve merkezlerde kütükler vatandaşların bilgisine sunulacak. Yaklaşık 15 günlük mühlet sonrasında askından indirilecek.
YSK mevzuatına nazaran, “Sadece alanda var olup, Ulusal Adres Data Tabanında (UAVT) bulunan adres bileşenlerinde rastgele bir değişiklik süreci (cadde, sokak, bulvar, meydan, kümeevler, bina numaraları, bina ve bağımsız kısım nitelik değiştirme işlemleri) ilçe seçim heyeti kararı ile yapılır.”
Bölgedeki ağır yıkım nedeniyle sandıkların nasıl kurulacağı net değil, kapalı bina olmaması halinde oy kullanmanın sorun yaratacağı belirtiliyor.
YSK düzenlemesinde oy kullanacak kapalı alanların tanım edilirken bina kısıtlaması bulunmuyor ve yapı deniliyor. Sandık şuraları yapıya nazaran gerekirse güvenlik görevlilerinden yardım isteyebiliyor. Hasebiyle yapı ve binaların seçime sorun yaratmayacağı belirtiliyor.
SEÇMENLER NÜFUS KAYITLARINI NASIL NAKİL EDECEK?
Yasal düzenlemelere nazaran, yerleşim yeri adresini öteki vilayet ve ilçelere aldırmak isteyen seçmenler müracaatlarını, adres beyan formu ile birlikte elektrik, su, telefon, doğalgaz abonelik kontratı yahut faturası, noter tasdikli kira mukavelesi üzere evraklardan birisi ekleyerek yapabilir.
Bu müracaat, askı mühleti içinde rastgele bir yer nüfus müdürlüğüne yapılabilir. Başvuruyu alan nüfus müdürlüğü müracaat evraklarını adresin bulunduğu ilgili nüfus müdürlüğüne birebir gün faks yahut elektronik ortamda iletecek.
İlgili nüfus müdürlüğünce tescil edilen adres beyan formu ve ekleri ilgili ilçe seçim şurası başkanlıklarına karar verilmek üzere derhal gönderilir.
Bu sürecin akabinde seçmen bulunduğu yer oy kullanma hakkını kazanacak.
DEPREMDEN GÖÇ EDENLERİN OYLARI HANGİ İLE YAZILACAK?
Depremden göç edenlerin kullandıkları oylar, bulundukları, yani oy kullandıkları yere sayılacak. Zelzele sonrasında, yurtdışında olduğu üzere, sarsıntıdan etkilenenlere başka sandık kurulması üzere bahisler üzerinde yorum yapılsa da bu türlü bir uygulama yasal olarak mümkün değil.
Deprem bölgesindeki seçmenler için yürürlükteki yasa ve mevzuat ile YSK içtihatları uygulanacak.
OY VERMEYE GİDEMEYENLERİN DURUMU NE OLACAK?
Tedavi gören, ulaşım sorunu yaşayan, oy kullanmaya gidemeyecek olanlar için YSK, seyyar sandıklarda oy kullanma imkanı sunuyor.
Bu uygulama için seçmen yakınlarının, hastalığı yahut pürüzü sebebiyle yatağa bağımlı olan seçmenlerin bir yakını tarafından www.ysk.gov.tr internet adresinde bulunan yahut ilçe seçim heyetlerinden temin edilecek “seyyar sandık konseyi talep formu” ile ilçe seçim şurası başkanlığına yahut ilçe seçim heyeti başkanlığına gönderilmek üzere muhtarlığa başvurmaları gerekiyor.
Mahalli yöneticilerin talebi halinde de YSK’nın mevzuyu karara bağlayabileceği belirtiliyor.
ASKIDAKİ LİSTELERDEN KİM SORUMLU OLACAK?
Seçim düzenlemelerinde, askıya çıkaran listelerden muhtarlar sorumlu. Muhtar ve heyet üyelerinin hayatını yitirmesi yahut vazifesini yapamaması halinde bu iş için görevlendirme yapılacak.
YSK’nın sarsıntı bölgesindeki duruma bakarak bu mevzuda kara alması gerekiyor. Vilayet ve ilçe seçim konseylerin da sorumluluk bölgelerindeki duruma bakarak talep de bulunabiliyor.
DEPREM BÖLGESİNDEN AYRILANLAR NASIL OY KULLANACAK?
YSK’nın uygulamasına nazaran, nüfusu kaylıtlı olduğu yer dışında oy kullanmak isteyenlerin kayıtlarını bulundukları yere aldırmaları gerekiyor. Bu uygulama zelzele bölgesinden ayrılanlar için de geçerli, yani bölgeden ayrılıp oy kullanmak isteyenler, nüfus müdürlüğüne giderek, adres değişikliği beyanı yapacak akabinde bu beyanı vilayet yahut ilçe seçim konseyine verecek. Bu süreci tamamlayanlar bulundukları yerde oy kullanabilecek.
Düzenleme şöyle:
“Yerleşim yeri adresini değiştiren ve seçmen niteliğine sahip olduğu halde muhtarlık bölgesi askı listelerinde ismi bulunmayan şahıslar, şahsen yahut 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanununun 50. unsurunda sayılanlar, ilgili nüfus müdürlüğüne adres beyan formu ile birlikte elektrik, su, telefon, doğalgaz abonelik mukavelesi yahut faturası, noter tasdikli kira kontratı üzere dokümanlardan birisi ile başvururlar ve nüfus müdürlüğünce tescil edilen adrese ait imzalı ve onaylı adres beyan formunun bir örneği ve eklerini ilçe seçim heyeti başkanlığına teslim ederler.
Yerleşim yeri adresini öteki ilçelere aldırmak isteyen seçmenler müracaatlarını, üstteki dokümanları de eklemek suretiyle askı mühleti içinde rastgele bir yer nüfus müdürlüğüne de yapabilirler.
Başvuruyu alan nüfus müdürlüğü müracaat dokümanlarını adresin bulunduğu ilgili nüfus müdürlüğüne tıpkı gün faks yahut elektronik ortamda iletir. İlgili nüfus müdürlüğünce tescil edilen adres beyan formu ve ekleri ilgili ilçe seçim konseyi başkanlıklarına karar verilmek üzere derhal gönderilir.”
DEPREMDEN ETKİLENEN ÖĞRENCİLER NASIL OY KULLANACAK?
Deprem bölgesinde adresi bulunan öğrencilerin, yerleşim yerlerinin büsbütün harap olması nedeniyle bölgeye giderek oy kullanmaları mümkün olmabilir.
Bu durumda olanların, yani öğrencilerin, öğrenci olduklarını dair doküman alarak, nüfus müdürlüğüne gitmeleri, alacakları belgeyi de ilçe seçim konseyine götürmeleri gerekiyor.
Düzenlemenin tam hali şöyle:
“Öğrenci olup, seçmen niteliğini taşıyan ve tahsil gördükleri yerleşim ünitelerinde oylarını kullanmak isteyenler (askeri öğrenciler hariç), tahsil gördükleri okuldan, o okulun öğrencisi olduklarına ve yurt müdürlüklerinden, yurtta kaldıklarına ait alacakları dokümanlar ile
kaldıkları yurtların bağlı bulunduğu ilgili nüfus müdürlüklerine şahsen başvururlar ve tescil edilen adrese ait imzalı ve onaylı adres beyan formunun bir örneği ve eklerini ilçe seçim şurası başkanlığına teslim ederler.”
SEÇMEN KAĞITLARI NASIL DAĞILACAK?
Deprem sonrası, birçok nedenden ötürü bölgede oturanların seçmen kağıtlarına ulaşması sıkıntı olacak. Olağanda, vatandaşlar seçmen kağıtlarını muhtarlıklara giderek alıyordu. YSK, bu türlü olumsuz şartların yaşandığı durumlarda seçmen kağıtlarının dağıtımını yapabiliyor. Sandık seçmen listelerinin nihaileşmesinin akabinde seçmen kağıtlarının dağıtımı yapılacak.
YSK’nın bu mevzudaki düzenlemesinde, “İlçe seçim heyeti lideri; 298 sayılı Kanunun 44. unsuru kararına uygun biçimde hazırlanmış seçmen bilgi kâğıtlarının sağlıklı ve kısa vakitte seçmene ulaştırılmasını mahalli posta yönetimi yahut ilçe ve köylerde memur aracılığı ile yaptırabilir. Bu yollarla dağıtım mümkün olmadığı takdirde ilçe seçim heyeti lideri, seçmen bilgi kâğıtlarının dağıtılması süreçlerinde 7062 sayılı Kanunun 10. hususunda belirtilen daire yahut kuruluşların memur ve hizmetlilerini görevlendirebilir.” deniliyor.
SANDIK KONSEYLERİ NASIL OLUŞACAK?
YSK düzenlemesine nazaran, sandık konseyi lider ve üyelerinin seçimi İlçe Seçim Kurulunca yapılıyor. Tıpkı yol zelzele bölgesinde de uygulanacak.
Sandık konseyi bir lider, bir kamu vazifelisi üye ve son milletvekili genel seçiminde Türkiye genelinde en çok oy alan üç siyasi partinin bildirdikleri birer isimden oluşuyor ve birebir metotla yedek üye seçiliyor.
Siyasi partiler üye bildirmez ise eksiklik kamu vazifelileri yahut seçmenler ortasından seçilecek üye ile doldurulur. Sandık şurası lider ve üye seçimleri, yurt dışında öncelikle sandığın kurulacağı yerde misyonlu kamu vazifelisi ve seçmenler ortasından yapılıyor.
Deprem bölgesinde misyonlu kamu çalışanları ile AFAD üzere kurumların çalışanlarının misyon alması da mümkün.
DEPREMDE KİMLİĞİNİ KAYBEDEN OY KULLANABİLİR Mİ?
Evet kullanabilir lakin kimlik yerine geçecek evrak alması gerekir. YSK düzenlemelerinde, oy kullanma için gerekli dokümanlar şöyle sıralanıyor:
“Seçmenin, Türkiye Cumhuriyeti kimlik kartı, süreksiz kimlik evrakı, nüfus cüzdanı, resmî dairelerce verilen soğuk damgalı kimlik kartı, pasaport, evlenme cüzdanı, askerlik evrakı, şoför dokümanı, hâkim ve savcılar ile yüksek yargı organı mensuplarına verilen mesleksel kimlik kartı, avukat, noter ve askerî kimlik kartı üzere kimliğini tereddütsüz ortaya
koyan fotoğraflı, resmî nitelikteki evraklardan biri ile kimliğini tespit eder. Bu dokümanlarda Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası yer almıyorsa temsilcilikçe verilmiş seçmeni tanıtacak nitelikte Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarasını taşıyan nüfus kayıt örneğinin ibrazı
gereklidir. Bu halde kimliğini ispata yarayan evrak ibraz edemeyen seçmene oy kullandırmaz.”
Bu düzenlemeye nazaran, kimlikleri bulunmayanların nüfus kayıt örneklerini sunmaları gerekecek ve bu dokümandaki TC numarası, oy kullanırken seçim sistemi portalından denetim edilecek, öbür yerde oy kullanmadıysa ve seçim sandığında kaydı varsa oy kullanmasına müsaade verilecek.
DEPREM BÖLGESİNDEKİ VİLAYETLERİN MİLLEVEKİLİ SAYISI DEĞİŞECEK Mİ?
Depremden etkilenen vilayetlerinin milletvekili sayısını değişmeyecek. YSK seçimler öncesinde, vilayetlerin milletvekili sayısının belirlenmesine yönelik karar alıyor.
Seçim takviminin başlamasının akabinde YSK, sarsıntıdan etkilenen vilayetlerin çıkaracağı milletvekili sayısını ele alacak. YSK’nın düzenlemelerine nazaran son nüfus sayımı temel alınıyor. YSK, uygulamalarında Devlet İstatistik’ten son nüfus sayımı bilgilerini talep ediyor.
Bu sayılara nazaran, toplam 600 olan milletvekili sayısını vilayetlere nazaran dağıtıyor. 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu’nun 5 inci unsurunda, seçim etrafları ve her seçim etrafının çıkaracağı milletvekili sayısının Yüksek Seçim Heyeti tarafından genel nüfus sayımı sonuçlarının açıklanmasından itibaren en geç altı ay içinde, 4 üncü husus uyarınca tespit edilerek ilân edileceği kararı yer alıyor.
İYİ Parti’nin Yüksek Seçim Konseyi (YSK) Temsilcisi ve Genel Lider Yardımcısı Mustafa Tolga Öztürk, 2 Şubat’ta yaptığı açıklamada, kentlerin çıkaracağı milletvekili sayısına dair yaptığı hesaplamayı açıkladı.
Öztürk, açıklamasında YSK’nın verdiği bilgiye nazaran, zelzele bölgesindeki vilayetlerde milletvekili sayısının değişmediğini, belirtirken, açıklamasında yer aldığı haliyle, “Önümüzdeki seçimlerde Kocaeli ve Sakarya vilayetlerinin milletvekili sayılarının birer kişi artacağını belirtti. Öztürk’ün hesaplamasına nazaran, Bayburt ve Tunceli’nin milletvekili sayıları ise birer azalacak.”