Anayasa Mahkemesi (AYM), gazetemiz Cumhuriyet başta olmak üzere Kozmik, Sözcü ve Birgün gazetelerine Basın İlan Kurumu’nun (BİK) verdiği ilan kesme cezalarına ait pilot karar vererek, cezaların basın ve söz özgürlüğünün ihlali olduğuna hükmetti. AYM, bu mevzuda düzenleme yapılması için kararının bir örneğini TBMM’ye gönderdi.
“KURUMUN CEZALANDIRMA ARACINA DÖNÜŞTÜĞÜ…”
AYM kararında, “Kuruma verilen yetkinin basının etik pahalarını düzenleme gayesinden öteye giderek artık kimi basın mensupları açısından caydırıcı tesir yaratabilecek bir cezalandırma aracına dönüştüğü ve bu durumun sistematik bir sıkıntıya neden olduğu gözlemlenmiştir” denildi.
Cumhuriyet gazetesi (Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş.), Üniversal gazetesi (Bülten Basın Yayın Reklamcılık Ticaret Limitet Şirketi), Sözcü gazetesi (Estetik Yayıncılık A.Ş.) ve Birgün gazetesi (Birgün Yayıncılık ve Bağlantı Ticaret A.Ş.), BİK’in çeşitli tarihlerde yayımlanan haberler nedeniyle birden çok kere verdiği ilan kesme cezasını AYM’ye taşımıştı. Gazeteler, haberler nedeniyle verilen cezaların söz ve basın özgürlüğünün ihlali olduğunu ileri sürmüştü.
‘İFADE VE BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ İHLALİ’
AYM, bugün Resmi Gazete’de yayımlanan pilot kararında gazetelerin basın ve tabir özgürlüğünün ihlal edildiğine oy çokluğu ile karar verdi. AYM Başkanvekili Kadir Özkaya, üyeler Recai Akyel, Yıldız Seferinoğlu, Selahaddin Menteş ve İrfan Fidan bu karara katılmayarak muhalefet şerhi yazdılar.
AYM’nin oy çokluğu ile aldığı kararında, Basın İlan Kurumu Teşkiline Dair Kanun’un 49’uncu unsurunda kesmeyi gerektiren kriterlerin anlatıldığı ve derece mahkemelerinin bu kriterlerde dengeleme yapması için daha evvelki kararlarında yol göstermeye çalıştığı kaydedildi. AYM, bu dengelemenin diğerlerinin şöhret yahut haklarının korunmasına yönelik tedbirler ve basın, söz özgürlüğü ortasında olduğuna dikkat çekti.
AYM, mahkemelerin BİK’in kararlarının kanunda belirtilen kriterleri uygun olup olmadığının kıymetlendirilmesi ve mahkemelerin verdiği ceza ile haber ortasında orantılılık bağı kurulması gerektiğini belirtti.
“ADİL BİR İSTİKRAR TESPİT EDİLMEMİŞTİR”
AYM, mahkemelerde BİK’in kararlarının direkt uygulandığı şöyle anlatıldı:
“Somut olaya bahis olan müracaatlarda BİK tarafından çatışan haklar ortasında bir dengeleme yapılarak adil bir istikrarın gözetildiği tespit edilememiştir. BİK kararlarına itirazı inceleyen asliye hukuk hakimliklerinin gerekçeli kararlarına bakıldığında kimi vakit BİK’in değerlendirmelerinin direkt temel alındığı lakin bu değerlendirmelerin üstte paragrafta belirtilen dengeleme kriterlerini karşılayıp karşılamadığının denetlenmediği, çoğunlukla BİK kararlarının yol ve yasaya uygun olduğunu belirtmesiyle yetinildiği ve daha ileri bir kıymetlendirme yapılmadığı görülmüştür.”
AYM, mahkemelerin daha evvelki kararlarını dikkate almada karar vermeye devam ettiğini kaydederek, şunları belirtti:
“Başvuru konusu olaylarda asliye hukuk hakimliklerince Anayasa Mahkemesi’nin işaret ettiği biçimde bir kıymetlendirme yapılmaksızın karar verildiği anlaşılmıştır. Bu bağlamda Anayasa Mahkemesi’nin önündeki mevcut müracaatlara bakıldığında birbirini tekrarlayan bu çeşit kararların sistematik bir meseleye işaret ettiği değerlendirilmiştir. Sistematik sorun derece mahkemelerinin Anayasa’ya uygun yorum yapmalarına imkan vermeyecek açıklıktaki bir kanun kararını uygulamalarının yanı sıra bu uygulama doğrultusunda gerçekleştirilen müdahalenin zarurî bir toplumsal muhtaçlıktan kaynaklandığının da gösterilmemesi ile ilgilidir.
Diğer bir anlatımla müracaatçıların basın özgürlüğüne yönelik müdahalede kullanılan araç yasal garantiden mahrum olduğu üzere bu aracın kullanılmasının nedenleri de ilgili ve kâfi münasebetlerle ortaya konulmamıştır. Bunun yanı sıra ilgili ve kâfi münasebet olmadan cezalandırma konusu olan bu cins kararların caydırıcı tesir göstermesi nedeniyle tabir ve basın özgürlüklerine yapılan müdahale orantılı olarak da bedellendirilemez.”
YIL YIL İLAN CEZALARI ARTTI
AYM, BİK’in kendisine sunduğu ilan kesme cezalarına ait istatistikleri de kararında açıklayarak, “BİK’in 2018 yılı istatistiklerinde gazetelerin basın ahlak asıllarını ihlal ettiği gerekçesiyle 39 gün, 2019 yılı istatistiklerinde 143 gün, 2020 yılı istatistiklerinde 572 gün resmi ilan ve reklam kesme cezası verdiği görülmüştür” denildi.