Türkiye’de madenlere verilen müsaadeleri bir ömür konuşsak yetmez herhalde. Takip etmek de bir epey güç. Her gün tarım alanı ya da ormanlar üzere pek çok doğal varlığa verilen maden ruhsatına bir yenisi ekleniyor.
TEMA Vakfı’nın 24 vilayette yaklaşık 20 bin maden ruhsatının ormanlar, ulusal parklar üzere korunan alanlar, tarım alanları ve kültür varlıklarıyla bağlantısını inceleyen çalışmasına nazaran, vilayetlerin ortalama ruhsatlılık oranı yüzde 63. Yani vilayetlerin yüz ölçümlerinin yarısından fazlası maden ruhsatlarına bölünmüş durumda.
KAZ DAĞLARININ YÜZDE 89’U MADEN RUHSATLI
Bu vilayetlerde bulunan ormanların ortalama yüzde 60’ı, tarım alanlarının ortalama yüzde 57’si, meraların ortalama yüzde 55’i, korunan alanların ortalama yüzde 57’si, potansiyel muhafaza alanı olması gereken alanların ortalama yüzde 63’ü madenlere ruhsatlı. Mesela oksijen deposu diye gözümüz üzere bakmamız gereken Kaz Dağları’nın yüzde 89’u madenlere ruhsatlı.
‘TESADÜF DEĞİL’
Çanakkale, Balıkesir, Muğla, Tekirdağ, Kırklareli, Afyon, Kütahya, Uşak, Zonguldak, Bartın, Eskişehir, Karaman, Kahramanmaraş, Erzincan, Tunceli, Ordu, Tokat, Artvin, Erzurum, Bayburt, Şırnak, Siirt, Batman ve Sivas özelinde yapılan çalışmalara bakalım. Bu vilayetlerin seçilmesi tesadüf değil. Doğal varlıklar bakımından epeyce güçlü bir ekosisteme sahip bu vilayetler ziraî üretime ve turizm potansiyeline sahip olmasına karşın madencilik faaliyetlerinin yoğunluğuyla öne çıkıyor.
‘HİÇBİR ALAN YOK’
TEMA Vakfı, bu bahisle ilgili “Kanun korumazsa maden yaşatmaz” kampanyasını sürdürüyor. Bu kapsamda bir doğal varlıkları tehdit eden madencilik faaliyetlerine ait, bir de madenciliğe kapalı alanlar siyaset notu paylaştı.
Çalışma kapsamında Türkiye’de madencilik yapılabilecek alanlar incelenmiş. Maden Kanunu’ndan Ulusal Parklar Kanunu’na kadar baktığınızda memleketler arası muhafaza statülerine sahip alanlar da dahil olmak üzere madencilik faaliyetlerinden kanunlarla korunan hiçbir alan yok. Yönetmelik ve prensip kararları ile madencilik faaliyetlerine ait kısıtlamalar getirilmeye çalışılsa bile kanunlar nezdinde bu alanlarda yapılacak çalışmalara bir mani konulmamış. Bu yüzden ilgili bakanlıkça yönetmelik ve kararlarının değiştirilmesi halinde kısıtlanan alanlarda madencilik çalışmalarının yürütülmesine imkan sağlanıyor.
‘DÜNYADAN ÖRNEKLER’
Çalışmada, Dünya Miras Komitesi’nden örnekler verilmiş. Komiteye nazaran, Dünya Mirası Alanları’nın korunma durumunun izlenmesi yoluyla kaydedildiği üzere 1984 – 2015 yılları ortasındaki 30 yılda 47 taraf devlette yer alan, 79 Dünya Mirası Varlığı hakkında madencilik, petrol/gaz yahut taş ocakcılığı meseleleriyle ilgili 411 rapor oluşturulmuş. Bu durum global seviyede “Madene Kapalı Alanlar” tartışmasını başlatmış.
Madene Kapalı Alanlar ne demek? Özetle tüm canlılar nezdinde sağlıklı ömür hakkına sahip ekolojik ve ekonomik olarak sürdürülebilir, adil ve eşit hayat için tabiat, tarım ve kültür mirası alanlarının kanunlarla madencilik faaliyetlerinden korunması demek. Bu üzere uygulamalar Avrupa Birliği ülkeleri ile Amerika, Kanada, Filipinler ve Endonezya’da var.
‘KORUMANIN EN TESİRLİ YOLU’
Tema Vakfı da bu uygulamalara atıfta bulunarak bir siyaset önerisi getirdi. Teklifte şöyle deniliyor:
“Madenciliğe kapalı alanları kanunlarla belirleyip, belirlenen bu alanlarda arama faaliyetleri de dahil rastgele bir madencilik çalışmasına müsaade vermemek; doğal varlıkları, biyolojik zenginliği, yaban hayatını, tarım ve mera alanlarını, kıyıları ve içme suyu havzalarını madencilik faaliyetlerinden müdafaanın en tesirli sistemlerinden biridir.”
‘TALEP VE TAVSİYE’
Ve kampanya kapsamında vakfın geçen mayıs ayında açıkladığı talebi ve tavsiyesini bir kere daha hatırlatalım:
• Orman alanlarının (fonksiyonları göz önünde bulundurularak),
• Korunan alanların tümünün,
• Tarım alanlarının, (5403 Sayılı Toprak Müdafaa ve Arazi Kullanımı Kanunu’na istinaden; mutlak tarım toprakları, özel eser yerleri, dikili tarım yerler ile büyük ovalar), (4342 Sayılı Mera Kanunu kapsamında belirlenmiş endemik yahut az bulunan lokal yayılışa sahip cinsler ile yaygın yayılışlı olmakla birlikte lokal coğrafik ırkların bulunduğu mera / otlak, çayır, yaylak, kışlak alanları), (3573 Sayılı Zeytin Kanunu ile hudutları çizilen zeytin alanları),
• İçme suyu havzalarının (tüm muhafaza aralıkları ile),
• Sulak alanların (Ramsar Alanları, ulusal ve mahalli ehemmiyete haiz sulak alanlar),
• Kıyı alanları ve deniz müdafaa alanlarının (Deniz çayırlarının ve kumul alanlarına muhafaza statüsü kazandırılarak),
• Bilimsel çalışmalarla belirlenmiş Potansiyel Korunan Alanların (koruma statüsü kazandırılarak) madencilik faaliyetlerinden korunmalı, bu gayeyle maddelerle bu alanlarda madencilik faaliyetlerinin yasaklanması sağlanmalıdır.”
Vakıf, yasal düzenlemelerle artık bu tablonun değişmesini istiyor. Doğal varlıklar bu ülkenin en kıymetli mirası. Şayet biz kanunlarla korumazsak kimse korumaz.