2022 yılı Türkiye açısından olduğu üzere dünya diplomasisi açısından da güç ve yıpratıcı oldu. Rusya’nın 2022’nin şimdi başlarında 24 Şubat’ta Ukrayna’ya karşı başlattığı savaş, tesirini tüm dünyada Küba Krizi’nden sonra yaşanan en büyük nükleer tehdit, Üçüncü Dünya Savaşı kaygısı, güç ve besin krizi olarak hissettirdi.
İran’da 22 yaşındaki Mahsa Amini’nin sarsıcı vefatı ülkede yüz binleri sokağa dökerken, dünyada da İranlı bayanların sesine ses olan milyonlarca insan sokaklara döküldü.
Kadın hakları konusunda dünyayı en sarsan ülkelerden biri de kuşkusuz Afganistan oldu. 2021 yılının Ağustos ayında ABD’nin geri çekilmesi akabinde ülkede idaresi tekrar ele geçiren Taliban, bayanlara yönelik gerici hak ihlallerine her gün yenisini ekliyor.
Ortadoğu’da devam eden karışıklık sonrasında Rusya ve Ukrayna savaşının da tetiklediği göç dalgasının sonuçlarından biri de Avrupa siyasetinde çok sağın yükselmesi olarak yansıdı. İtalya’da Giorgio Meloni periyodunun başlaması ve Fransa’da Nisan ayında gerçekleşen Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Le Pen’in kendi rekorunu kırması, çok sağın yine yükselmesi çerçevesinde tasa yarattı.
Avrupa’da çok sağın yükselişi konuşulurken, Brezilya’da Lula’nın Bolsonaro’yu yenerek küllerinden doğması, Latin Amerika’da “pembe dalga”nın en çok yayıldığı yıl olarak 2022’yi tarihin sayfalarına ekleyen gelişmelerden biri oldu.
Dünya diplomasisi için “uzun yıllar sonra yaşanan en zorlayıcı yıl” olarak anmakta yanılmayacağımız 2022, bırakın 2023’ü uzun yıllar boyunca tesirini yansıtacak diplomatik krizlere de sebep oldu.
İşte 2022 yılında dünyayı kelebek tesiri altında krizden krize sürükleyen 11 kıymetli olay:
Dünyayı sarsan 10 ay: Rusya – Ukrayna Savaşı
Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in 24 Şubat sabah saatlerinde ülkesinin devlet televizyonundan yaptığı ulusa sesleniş konuşması, milyonlarca insanın yerinden edilmesine, binlerce insanın da ölmesine neden olacak ve tarihin gidişatını değiştirecek savaşın başlangıç fişeğiydi. Putin, savaşı başlatan konuşmasının akabinde yaptığı birinci açıklamada, “Donetsk ve Luhansk Halk Cumhuriyetlerinin talebine istinaden özel askeri harekat başlatma kararını Ukrayna topraklarının ABD ve NATO’lu müttefikleri tarafından askeri olarak suistimal edilmesi nedeniyle aldığını” ve bunun “Rusya için kabul edilemez olduğunu” vurgulamıştı.
Ukrayna Devlet Lideri Vladimir Zelenski ise Putin’in konuşmasının ve Rus askerlerinin üç koldan ülkesine girerek başşehir Kiev’i kuşatma altına alması akabinde durumu “Tam teşekküllü işgal başladı” kelamlarıyla anlatmış ve Ukrayna genelince sıkı idare ilan etmişti.
10 ayı aşkın müddettir devam eden savaşta hem Rusya hem de Ukrayna ortasında istikrar siyaseti yürüten Türkiye de 2022 yılı boyunca müzakere gayretleriyle dünya gündeminde sıklıkla yer buldu.
- Göç dalgası dünyayı tesiri altına aldı
Rusya ve Ukrayna ortasındaki savaş, çok kısa müddette büyük bir göç dalgasına neden oldu. Birleşmiş Milletler (BM) bilgilerine nazaran savaşın daha birinci haftasında dahi göç dalgası, Suriye iç savaşının yarattığı tesirin önüne geçmişti. BM’ye nazaran, Ukrayna’dan 7 milyon 832 bin 493 kişi Avrupa ülkelerine geçti, ülke içerisinde yerinden edilen bireylerin sayısı 11 milyona ulaştı, en az 6 bin 755 sivil ömrünü yitirdi, 10 bin 607 sivil ise yaralandı.
- Bilanço net değil
Eylül ayında Ukrayna’daki savaşta 5 bin 937 Rus askerinin öldüğünü duyuran Rusya, bu konuda yeni bir bilgi açıklamadı. Rus yetkililer, savaş boyunca 61 bin 207 Ukrayna askerinin öldüğü tezinde bulunurken Ukrayna’da ölen Rus askerlerinin sayısının 100 bini geçtiğini ileri sürüyor. Savaştaki sivil kayıplara ait her iki taraf da net sayı veremiyor.
- Yaptırım furyası
Savaşın siyasi ve toplumsal tesirleriyle birlikte ekonomik alanda alınan Rusya’ya yönelik yaptırım kararları, tüm dünyada direkt yahut dolaylı olarak tesirini gösterdi. Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkeler, ABD ve başka Batılı ülkeler, Ukrayna’ya askeri müdahalede bulunan Rusya’ya karşı finans, güç, ulaşım, ihracatın denetimi ve finansmanı ile vize siyaseti üzere çeşitli alanlarda yeni yaptırımlar belirledi.
AB, savaş boyunca Rusya’ya karşı 9 yaptırım paketi kabul etti. Böylelikle toplamda AB, 1386 kişi ve 171 kuruluşa yaptırım kararı aldı. AB, Rus petrol ve doğalgazına yönelik tavan fiyat uygulaması kararı aldı, karara birtakım öteki Batı ülkeleri de katıldı. Rusya da bu kararlara karşı yaptırımlarla yanıt verdi.
22 Temmuz’da Türkiye, Rusya, Ukrayna ve Birleşmiş Milletler (BM) ortasında dünyadaki mümkün bir besin krizini önleyecek “Tahıl ve Yiyecek Unsurlarının Ukrayna Limanlarından Emniyetli Sevki Teşebbüsü Belgesi” imzalandı. Rusya, “Kırım Köprüsü ve Sivastopol deniz üssüne Ukrayna’nın saldırısını” münasebet göstererek tahıl muahedesini askıya almak istedi fakat Türkiye’nin teşebbüsüyle sorun çözüldü ve 19 Kasım prestijiyle muahede 120 gün mühletle uzatıldı.
- Küba Krizi sonrası en büyük nükleer tehdit
Rusya ve Ukrayna ortasında başlayan savaş, bilhassa de nükleer tehdit kartlarının masaya sürülmesiyle farklı bir boyut kazandı. Dünya, 1962 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ortasında yaşanan füze krizinden bu yana en önemli nükleer tehditle 2022 yılında karşı karşıya kaldı.
Putin ülkesini korumak için “elindeki tüm araçları kullanacağını” söylemişti. Bunun üzerine ABD Lideri Joe Biden da, “Kennedy ve Küba Füze Krizi’nden bu yana Armageddon ihtimaliyle karşı karşıya kalmamıştık” tabirlerini kullanmıştı. Rusya’nın nükleer tehditlerine devam ederken “Kıyamet silahı” olarak bilinen Poseidon’u test edeceğine dair istihbarat dünyada ipleri germişti. Rusya ve Ukrayna savaşı sürdükçe dünyanın nükleer korkusu da devam edecek. 2023 yılına 2022’den kalacak olan yegane endişe da sanıyorum bu olacak.
Dünya Amini için tek ses, tek yürek
İran’ın başşehri Tahran’da 13 Eylül’de 22 yaşındaki Mahsa Amini’nin zarurî baş örtüsü kurallarına uymadığı gerekçesiyle “ahlak polisi” olarak bilinen İrşad Devriyelerince alındığı gözaltında gördüğü şiddet sonucu hayatını kaybetmesi ülkede infiale yol açtı. Yüzbinlerce insan İran’ın dört bir yanında sokaklara döküldü, güvenlik güçlerine karşı özgürlük sloganları attı.
Norveç merkezli İran İnsan Hakları Örgütü (IHR) tarafından devam eden şovlara dair yapılan son açıklamada, hayatını kaybedenlerin sayısının 476’ya yükseldiği belirtildi.
Dünyayı da tesiri altına alan İranlı bayanların hak ve özgürlük arayışı İrşad Devriyeleri devrinin de sonunu getirdi. “İyiliği Emretme ve Berbatlıktan Sakındırma Merkezi” Sözcüsü Ali Hanmuhammedi, kolluk kuvvetlerinin bünyesinde yer alan ve “ahlak polisi” olarak bilinen İrşad Devriyeleri’nin misyonunun sona erdiğini açıkladı.
Haklarında idam kararı verilen Muhsin Şikari‘nin cezası gözaltına alınmasından 75 gün sonra 8 Aralık’ta, Mecidrıza Rahneverd‘in cezası ise gözaltına alınmasından 23 gün sonra 12 Aralık’ta infaz edildi. Raporda, en az 100 kişinin idam yahut mahpus cezası alma ya da infaz edilme riskiyle karşı karşıya olduğu belirtilerek hali hazırda idam cezası alanların da olduğu hatırlatıldı.
İranlı yetkililer öldürülen şahısların güvenlik güçleri tarafından değil, “provokatörler” tarafından öldürüldüğünü savunuyor. İran medyasına yansıyan haberlere nazaran, şovlar sırasında 60’tan fazla güvenlik vazifelisi ömrünü yitirdi.
Zorunlu örtünmeye yönelik tartışmaların İran’da tekrar açılmasına neden olan şovların tesirinin 2023’te de devam edeceği aşikar.
Yunanistan ile tansiyonun sonu gelmiyor
Türkiye’nin bir dargın bir barışık ikili bağlantılarında öne çıkan ülkelerden biri de hiç elbet Yunanistan. Doğal afetler ya da bunun üzere hususlarda “komşu” olduğunu hatırlayan Ankara ve Atina ortasındaki ipler, iki ülke önderlerinin birbirlerini maksat almasıyla 2022 yılında kırmızı alarm vermeye başladı. Aslında 2022’nin Mart ayında İstanbul’a ziyarette bulunan Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis ile Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan görüşmesinden “pozitif gündem” bildirileri çıkmış lakin sonraki aylarda münasebetler gitgide kötülemeye başlamıştı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın adaların silahlandırılması nedeniyle “Artık benim için Miçotakis diye biri yok” kelamlarıyla hitap ettiği Yunanistan’ın Başbakanı Miçotakis de tıpkı seviyede karşılıklar vererek tırmanmaya başlayan tansiyonu en yüksek seviyede tuttu. Erdoğan’ın en sonunda “Bir gece birdenbire gelebiliriz” demesiyle de tüm dünyanın gözü iki NATO müttefiki ülkeye çevrildi.
Türkiye’ye nazaran Yunanistan ile meselelerin ana başlıkları; deniz yetki alanları yani, kara sularının genişliği ve kıta sahanlığı, hava alanları, aidiyeti muhakkak olmayan adacık ve kayalıklar ile Yunanistan’ın Doğu Ege Adaları’nı silahlandırması.
Yunanistan’a nazaran ise Ege Denizi’nde iki ülke ortasında yalnızca tek bir uyuşmazlık var; o da kıta sahanlığı.
Türkiye, Yunanistan’a adaların silahlandırılması konusunda 1923 yılında imzalanan Lozan Antlaşması ve 1947 yılında imzalanan Paris Antlaşması’nı anımsatırken, Yunanistan ise adaların silahlandırılmasının yeni bir şey olmadığını Yunan adalarının Kıbrıs Barış Harekatı’nın gerçekleştirildiği 1974 yılından sonra muhtemel bir Türk-Yunan Savaşı kaygısıyla silahlandırıldığını belirtiyor. Yunanistan bunun için o yıllarda Birleşmiş Milletlere başvurduğunu ve 51’inci hususun öngördüğü ‘nefsi müdafaa’ kapsamında adaları silahlandırdığını vurguluyor
İsveç ve Finlandiya’nın dünyayı karıştıran NATO adaylığı
Rusya’nın Ukrayna’yı işgaliyle başlayan savaş Avrupa’nın güvenliğinin Amerika Birleşik Devletleri yahut NATO olmadan sağlanamayacağı fikrini pekiştiren bir tesir yarattı. Rusya’nın tekrar büyük devlet statüsüne dönme arayışı, İsveç ve Finlandiya’yı misal bir Rus işgalinden sakınmak için NATO güvenlik şemsiyesine dahil olma konusunda harekete geçirdi. Rusya’nın genişleme siyasetinin devam etme riski, her iki ülkeyi de kendi güvenliklerine daha realist bir açıdan bakmaya zorluyor. İsveç ve Finlandiya için yükselen tehdit algısının en temel tahlili olarak ortaya çıkan NATO üyelik süreci, 18 Mayıs 2022’de Genel Sekreter Jens Stoltenberg‘e teslim edilen resmi evrakla başlamış oldu.
İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyelik müzakereleri ve ABD ile başka Avrupa ülkelerinin coşkulu dayanakları, Türkiye’nin güvenlik kaygılarını açıklamasıyla farklı bir boyuta evrildi. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, bu iki ülkenin, bilhassa de İsveç’in, Türkiye’nin on yıllardır gayret ettiği terör örgütü PKK’ya direkt takviye ve üyelerine siyasi sığınma hakkı verdiğini, maddi yardımlarda bulunduğunu lisana getirerek Türkiye’nin onayı için bu tutumların değişmesi gerektiğini kamuoyuna duyurdu.
Gelinen son süreçte ise İsveç’in yeni hükümeti, müzakere sürecini sonuçlandırmak için Türkiye’yi ikna etme teşebbüslerinde bulunurken, Finlandiya somut adımlar atmak yerine beklemeyi ve dinamiklerin nasıl evrileceğini gözlemlemeyi tercih ediyor.
Bir istikrarsızlık kıssası: İngiltere
2022 yılı İngiltere için de hayli zorlayıcı oldu dersek asla yanılmayız. Siyasi skandalların istifalara sürüklediği ülke bir yıl içinde, Boris Johnson, Liz Truss ve Rishi Sunak ile birlikte üç başbakan görmüş oldu.
Brexit sonrası işler, hem ekonomik hem de diplomatik açıdan İngiltere için pek de varsayım edildiği üzere “iyi” gitmezken Covid-19 nedeniyle sıkı önlemler uygulayan periyodun İngiltere Başbakanı Boris Johnson’ın isminin, karantina periyodunda parti skandallarına karışması ülkenin istikrarsızlık sürecine girmesinin fitilini ateşledi.
Parti skandalları ve başka bir dizi skandallar sonrasında 7 Temmuz’da iktidardaki Muhafazakar Parti liderliğinden istifa ettiğini duyuran Boris Johnson, koltuğu yeni başbakana bıraktıktan sonra siyaseten kenara çekildi. Johnson’ın istifasının akabinde iktidardaki Muhafazakar Parti üyelerinin yaptığı oylamanın sonucu 5 Eylül’de açıklanmış ve Liz Truss 81 bin 326 oy alırken, rakibi Rishi Sunak ise 60 bin 399 oyda kalmıştı.
Böylelikle, parti içerisindeki liderlik yarışını kazanan Truss, birebir vakitte ülkenin yeni başbakanı olmaya hak kazanmıştı. Başbakanlık koltuğuna oturduktan sonra piyasalarda büyük çalkantıya yol açan “mini bütçe” iktisat siyasetinden “U dönüşü” yapmasıyla itimat kaybeden Truss için istifa beklentisi aslında artmıştı. “Savaşçıyım vazgeçmem” tabirlerini kullanan Truss, koltukta kalabildiği 44 gün ile çağdaş İngiltere tarihinin “en kısa müddet vazifede kalan Başbakanı” olarak tarihe geçti. Truss’ın başbakanlık koltuğundaki 44 günlük macerası akabinde gözler Muhafazakar Parti liderliği ve hasebiyle ülkenin yeni başbakanlığı için birkaç isme kilitlenmiş, bu isimlerden biri olan eski Başbakan Boris Johnson çekildiğini belirtmişti. Johnson’ın çekilmesi sonrasında eski Savunma Bakanı Penny Mordaunt’un Muhafazakar Parti liderlik yarışından çekilerek Rishi Sunak’a takviye açıklaması yapmasıyla ülkenin bir yılda gördüğü üçüncü başbakan da belirlenmiş oldu.
İngiltere çağdaş tarihinin birinci Hint kökenli ve genç Başbakanı olmasının yanı sıra Kraliyet ailesinden varlıklı olması ve bir dizi vergi skandallarıyla gündemi daha evvel meşgul eden 43 yaşındaki Rishi Sunak, 2023 yılında “Batmayan Güneş”in dünya diplomasisinde atacağı adımlara liderlik edecek.
Avrupa’da yükselen sağ ve endişe
Son yıllarda dünyanın en büyük sıkıntılarından biri haline gelen göçmen krizi Rusya ve Ukrayna savaşının başlaması ve 7 milyondan fazla kişinin bir anda Avrupa ülkelerine yönelmesiyle dünya diplomasisi için daha da büyük bir sorun haline geldi. Çok sağın 2022 yılındaki en büyük zaferi ise İtalya’da hükümetini kuran Giorgio Meloni oldu. Son yıllarda Avrupa genelinde çok sağ akımlar ve partiler yükseliş göstermelerine karşın bu çeşit bir zafer elde edememişti.
Aşırı sağ siyasetin İtalya’dan evvelki kazanımı İsveç’te oldu. Yapılan seçimlerde, çok sağ görüşlü İsveç Demokratlar Partisinin (SD) oy oranını yüzde 20,5’e kadar yükselterek ülkenin 2. büyük partisi durumuna gelmesi dikkat çekti.
Fransa’da nisanda yapılan cumhurbaşkanlığı seçiminin ikinci cinsinde, Emmanuel Macron bir defa daha yarıştığı çok sağcı Marine Le Pen‘i geride bırakarak yine cumhurbaşkanı seçildi. Lakin bu seçim, “Le Pen ve çok sağın oylarını artırdığı tarihi bir seçim” olarak kayıtlara geçti.
Almanya’da 2017’deki genel seçimde birinci defa federal meclise giren Almanya için Alternatif (AfD) de Avrupa’da son yıllarda dikkat çeken bir öbür çok sağ görüşlü parti oldu. AfD’nin yüzde 10’un üzerinde oy alması çok sağcı eğilimlerin Alman toplumunda kalıcı hale geldiğinin göstergesi biçiminde yorumlandı.
Avrupa’da çok sağın yükselmesi daha gerilere (2016-2017) dayansa da 2022 yılında ve daha yakın geçmişte gerçekleşen seçimlerden kısa örnekler vermek istedik.
İsrail şeriatı
İsrail’de son üç buçuk yılda beşinci kere düzenlenen seçimlerin akabinde beklendiği üzere “en uzun müddet misyon yapan Başbakanı” Benyamin Netanyahu (Bibi) tekrar güçlenerek çıktı. Gelmiş geçmiş en sağcı ittifakın hükümetini oluşturacak Bibi’nin ittifakının ise ülkede Yahudi şeriatı getireceği savları ortalığı karıştırdı.
Arapları İsrail’den kovmak ve İsrail’e teokrasiyi getirmek hedefi taşıyan Meir Kahane, Amerika’dan İsrail’e göç ettikten sonra aşırı-radikal bir parti olan Kach partisini kurmuştu. Parti, 1986 yılında kapatılsa da “Kahanizm” hareket olarak sona ermedi. İsrail’deki seçim sonuçları akabinde dünya basını daima olarak Kahanizm vurgusu yaptı. Sandıkların kapanmasının akabinde “Kahanism won” (Kahanizm kazandı) başlıkları gündem akışında epey yer tuttu.
Kahanizm’in günümüzdeki destekçisi olduğu ileri sürülen ve Netanyahu’nun Ben Gvir’i Kamu Güvenliği’nden Sorumlu Devlet Bakanı olarak atayacağı savları İsrail’in en çok konuşulan mevzularından biri olmuştu.
İsrail’de 1 Kasım’da yapılan erken genel seçimde Benyamin Netanyahu’nun başını çektiği sağ blok, 120 sandalyeli Meclise 64 milletvekili göndererek açık bir zafer kazanmıştı. Netanyahu’nun çok sağcı ve Ultra Ortodoks partilerle kurduğu koalisyon hükümetinin Meclisten güvenoyu almasına kesin gözüyle bakılıyor.
Latin Amerika’da pembe dalga
Brezilya’da 30 Ekim’de gerçekleşen kritik seçimlerin ikinci çeşidinin galibi solcu eski Devlet Lideri Lula da Silva oldu. Yıllardır gündemden düşmeyen diktatör Jair Bolsonaro’yu yenerek galip çıkan Lula da Silva’nın galibiyeti Latin Amerika’da yankı buldu. Lula’nın çok sağcı rakibi mevcut Devlet Lideri Jair Bolsonaro’yu ikinci çeşit sandıklarında yenmesinin akabinde Brezilya da Kolombiya, Meksika, Arjantin, Şili ve Peru’nun da bulunduğu sol bloğa katılmış oldu.
Latin Amerika tarihinde birinci defa 6 büyük ülke, Brezilya, Meksika, Arjantin, Kolombiya, Peru, Şili sol idareler tarafından yönetiliyor. Tarihte birinci sefer 6 ülkenin sol iktidarının tıpkı anda olmasıyla Latin Amerika’da ikinci “pembe dalga” yükselmiş oldu.
Balkanlar’da Üçüncü Dünya Savaşı korkusu
Kosova Cumhuriyeti’nin, Sırbistan’la ortasındaki hudut geçişlerine getirdiği kısıtlama ülkenin kuzeyinde yaşayan Sırpların yansısını çekti. Kosovalı Sırplar, kararı protesto etmek için hudut kapılarına barikat kurup yolları kapatınca iki ülke ortasında tansiyon Üçüncü Dünya Savaşı kaygısını tetikleyecek kadar yükseldi.
Rusya Kosova konusunda Sırbistan’ı desteklerken Sırp tarafından da tansiyonu yükseltecek açıklamalar gelmeye devam etti. Balkanlardaki bu yüksek dozajlı tansiyonun 2023’e de büyük tesirleri olacağı aşikar. Pekala ne oldu da ipler yine gerildi derseniz… Eski Sırp polis memuru Dejan Pantic‘in gözaltına alınmasının akabinde Kosova ile Sırbistan ortasındaki tansiyon yükselmişti. Pantic’in gözaltına alınmasına reaksiyon gösteren Kosovalı Sırplar, 10 Aralık’tan bu yana Jarinje ve Bernjak hudut geçişlerine kurdukları barikatlarda nöbet tutuyor.
Avrupa Birliği (AB), NATO ve ABD, Kosova’nın kuzeyindeki gerginliğin azaltılması ve barikatların kaldırılması daveti yapmış; Sırbistan, NATO’nun Kosova Barış Gücüne (KFOR) Sırp ordusu ve polisinin Kosova’nın kuzeyinde konuşlandırılması için talepte bulunmuştu.
Sırbistan, 2008’de tek taraflı bağımsızlığını ilan eden Kosova’yı kendi toprağı olarak görüyor.
Belirli aralıklarla karşı karşıya gelen Sırbistan ve Kosova, AB arabuluculuğunda 2011’de başlatılan Belgrad-Priştine Diyalog Süreci kapsamında ilgilerin olağanlaşması ve nihayetinde iki ülkenin birbirini tanıması için ortak yol bulmaya çalışıyor.
Hak ihlalleri, taarruzlar ve derin ekonomik krizin beşiği: Afganistan
Ülke idaresini 15 Ağustos 2021’de ABD’nin geri çekilmesiyle ele geçiren Taliban, birinci günden beri tüm ülkelerle güzel diplomatik bağlar geliştirmek istediklerini “eskisi üzere olmadıklarını” tabir etseler de telaffuzları ve yaptıkları birbirini tutmadı. Bayan ve kız çocuklarına yönelik hak ihlalleri nedeniyle tüm dünyanın yansısını çeken Taliban’ın “kendi kurdukları idarenin resmen tanıması dilekleri” haliyle sonuçsuz kaldı.
- Taliban idaresi altında, binlerce bayan gerek “hükümet” kurumları gerekse özel bölümdeki işlerinden çıkarıldı ya da işten ayrılmaya zorlandı. Ülkede şu an yalnızca hastaneler, okullar, emniyet üniteleri ve havaalanları üzere muhtaçlık duyulan alanlarda bayan çalışabiliyor.
- Son olarak, Taliban idaresi, 24 Aralık’ta ülkedeki tüm lokal ve yabancı sivil toplum kuruluşlarının (STK) bayan işçi çalıştırmasını, 20 Aralık’ta da kız öğrencilerin üniversitelerdeki eğitimini askıya aldı. Şu an, ülkedeki kız öğrenciler yalnızca 6’ncı sınıfa kadar eğitim alabiliyor.
- 10 Kasım’da ise bayanların parklara, bahçelere, spor salonlarına girişi yasaklandı. Bu kararlarda, bayanların Taliban idaresinin mayıs ayında getirdiği örtünme kurallarına riayet etmediği münasebet gösterildi.
- Adli sistemde ise muhakkak başlı kabahatlere yönelik ağır cezalar uygulandı. Taliban sonrası birinci defa 7 Aralık’ta cinayetten karar giyen bir kişi halka açık formda idam edildi. Bunu takiben, kimi vilayetlerde zina, hırsızlık ve adam kaçırma üzere hatalardan mahkum olan şahısların kırbaçlandığı haberleri Afganistan medyasına düştü.
- Öte yandan, bayanların bir yakını olmadan uzun seyahatlere çıkması da yasaklanırken televizyon kanallarına gönderilen bir talimatname sonrası bayan spikerler peçe takarak haberleri sunmaya başladı.
- Medya alanında da kısıtlamalar getirilerek söz ve basın özgürlüğü sonlandırıldı. Birçok medya organı kapanmak zorunda kalırken tekrar çok sayıda medya çalışanı işsiz kaldı.
Afganistan’da, bilhassa terör örgütü IŞİD’in, başta Afgan Şiiler olmak üzere sivilleri, Taliban üyelerini, yabancı misyon ve vatandaşları amaç alan aksiyonları yıl boyunca durmadı. Son bir yılda Afganistan’da meydana gelen taarruzların birçoklarını terör örgütü IŞİD üstlenirken akınlarda yüzlerce insan ömrünü yitirdi.
Taliban sonrası daha evvel Afgan idaresinin bütçesinin üçte ikiden fazlasını fonlayan Batılılar, yardımlarını kesti. Bu durum ülke iktisadını derin bir krize sürükledi. Bankacılık sistemi büyük ziyan gördü. Binlerce iş yeri kapanmak zorunda kaldı. İşsizlik, yoksulluk ve açlık alarm verici düzeylere ulaştı.
Pasifik’te çatışma tehdidi
Ezeli iki rakip Çin ve ABD’nin rekabeti 2022 yılında Pasifik sularını yeterlice ısıttı. Çin’in bölgede artan tesiri ABD’nin gözünü Ukrayna ile uğraşan Rusya’dan Pasifik bölgesine çevirmeye itti. Çin’de 2022’de ABD ile artan jeostratejik rekabet ve Tayvan sıkıntısının iki ülke ortasında yarattığı tansiyon, dış siyasette en kıymetli gündem hususunu oluşturdu.
ABD’de Lider Joe Biden liderliğindeki hükümetin, global stratejisinde Asya-Pasifik’e kaydırma yaklaşımı çerçevesinde Çin’e karşı bölgesel ittifak sistemlerini güçlendirme siyasetini sürdürürken, Temsilciler Meclisi Lideri Nancy Pelosi‘nin ziyaretiyle Tayvan, iki ülke ortasında kriz konusu haline geldi. Çin Dışişleri Bakanı Vang Yi, 8 Nisan’da, Pelosi’nin ziyaretinin, “tek Çin” prensibinin tanımladığı “kırmızı çizginin aşılması” manasına geleceği ikazında bulundu. Çin’in tüm ihtarlarına karşın Pelosi’nin ziyareti, 2 Ağustos’ta gerçekleşti. Son dakikaya kadar duyurulmayan ziyaret öncesi Tayvan etrafında askeri hareketliliğin arttığı gözlendi.
Çin Halk Kurtuluş Ordusu (PLA), Tayvan Adası’nın karşı kıyısındaki Fucien eyaletine bağlı Pingtan Adaları açığında gerçekleştirdiği tatbikatta, gerçek cephane kullanıldı, Tayvan kıyısına 125 kilometre uzaklıktaki bölgeye gemilerin girişi yasaklandı. PLA , Tayvan’ın güneyindeki Guangdong eyaleti açığında düzenlenen rutin askeri tatbikat nedeniyle Güney Çin Denizi’nde Makau’nun 89 kilometre güneyine kadar olan bölgeyi gemi trafiğine kapattı.
Çin’in iki uçak gemisi harp filolarıyla birlikte limanlarından ayrılırken, ABD donanmasının Pasifik’teki 7. filosuna bağlı vazife yapan Ronald Reagan savaş gemisi, harp filosuyla Güney Çin Denizi’nde Tayvan istikametinde harekete başladı. Dünya, iki ülkeyi askeri çatışmanın eşiğine getiren ziyareti, kaygıyla izlemeye başladı. 2 Ağustos gecesi Pelosi ve beraberindeki 5 kişilik Kongre heyetini Malezya’dan Tayvan’a taşıyan uçak, Çin’de ve dünyada milyonlarca kişi tarafından internetten canlı izlendi.
Uçağın adalara yaklaştığı sıralarda Çin’e ilişkin “S-35” savaş uçaklarının Tayvan Boğazı’nı geçtiği bildirildi. Öte yandan Amerikan savaş uçaklarının, Tayvan yakınındaki Okinava Adası’ndan kalktığına dair haberler geldi. Pelosi ve heyeti, tüm bu tansiyonlar ortasında Ada’ya ulaştı. Sonraki gün Tayvan önderi Tsai Ing-wen ile bir ortaya gelen heyet, temaslarının akabinde tıpkı gece Ada’dan ayrıldı.
Çin ordusu, ziyarete reaksiyon olarak Ada etrafında askeri tatbikatlara başladı. 7 gün süren tatbikatlar, Ada’nın etrafında fiili abluka oluşturdu. Gerçek silah ve mühimmatın kullanıldığı tatbikatlar sırasında, Çin ana karasından ateşlenen güdümlü füzeler, Tayvan yakınlarındaki sulara düştü.
Ordu sözcüsü, 10 Ağustos’ta tatbikatların tamamlandığını duyururken, Tayvan Boğazı’ndaki askeri devriye faaliyetinin devam edeceğini bildirdi.
Ziyareti izleyen aylarda Çin, Ada etrafındaki askeri devriye faaliyetlerini ve Tayvan Boğazı’nda tarafların tesir alanlarını sınırladığı varsayılan “orta çizgiyi” ve Tayvan’ın “Hava Savunma Tanımlama Bölgesi (ADIZ)” ilan ettiği bölgeyi geçtiği uçuşları sistemli hale getirdi.
Hiç elbet ki bu gelişme de 2023 yılında en çok konuşulan bahislerden biri olacak.
Suriye konusuna gelince, onu diğer bir başlıkta değerlendireceğiz.